بهترین مرجع مسجد غدیر باباعلی مشهد

در بعدازظهر تازه، استیناف‌های تطبیقی در بین مذهبی عمدتاً در حوزه شیعی با مقصود بازرسی دیدگاه‌های فریقین و انتقاد و تحقیق آنها در اینک جاری ساختن میباشد. در همین راستا، این نوشتار به مطالعه آیه بیست و یکم سوره کهف که دیدگاه‌های مفسران فریقین و همینطور احادیث تفسیری اهل بیت، صحابه و تابعان دربارۀ آن متعدد بوده، پرداخته میباشد. به این‌شکل که نظر ها مفسران صحابه و تابعان از یک‌سو  مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد و احادیث اهل بیت از دیگرسو گزارش گردیده و آن گاه با تطبیق نظرها مفسران شیعه و اهل سنت، آرای آن‌ها رسیدگی شد‌ه‌است. از رهگذر این تحقیق تطبیقی، حاصل شد که توصیه ایجاد آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد کرد مسجد بر اصحاب کهف، از سوی بدعت‌گذاران و مشرکان نبوده، بلکه از طرف موحدان بوده میباشد. از دلایلی که برای تأیید این عقیده از آن منفعت دریافت شد، می‌توان به روال آیه، سیاق و شالوده اساسی سوره و آیه ها دیگر دربرگیرنده «سازه»، و نیز رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد خاموش قرآن در ازای این سفارش اشاره نمود. از سوی دیگر به شبهاتی که از سوی اهل سنت بدین عقیده وارداتی، جواب داده شده است.

دعوا پیرامون مشروعیت  شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد یا این که عدم مشروعیت ساخت مسجد و سازه بر قبور صالحان، یک کدام از گفت و گو‌های دامنه‌دار و آیتم اختلاف در بین شیعه و اهل سنّت بوده و یکی‌از مستندات هر دو برای تقویت دیدگاهشان، آیه 21 سوره کهف است. نکات مورد دعوا در آیه عبارت‌اند از: اولاً، ایده و گفتارِ «برای آن ها بنایی بسازید»، صحبت چه کسی است؟ ثانیاً، توصیه ساخت مسجد: ﴿لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِدًا﴾ از کیست؟ و نیز «آن ها که غلبه کردند»، چه کسانی می‌باشند؟ ثالثاً، ساختن مسجد بر قبور وی برای مدح آنان میباشد یا این که برای فراموش کردن خاطرۀ آن ها؟ اکنون از روش استیناف احادیث شیعه و اهل سنت و نیز طریقه‌های مفسران هر دو فرقه و مطابق اسلوب همین آیه و نیز فرآیند کلیِ سوره، آیۀ فوق آیتم مطالعه قرار میگیرد. احادیث منسوب به صحابه و تابعان مربوط به آیه 21 سوره کهف از برخی صحابه و تابعان، طریقه‌هایی در تفسیر آیه نام برده بیان شده که در تحت به نقل از طریقه‌های آن ها پرداخته می شود: ـ ابن عباس پیشنهاددهندگان ایجاد کرد مسجد را معاندان اصحاب کهف می داند که با این کار در صدد تخطئه آن‌ها بودند (طبری، 1422: 15/217). از مطالب گفته‌گردیده بوسیله مفسران شیعه به دست می آید که همه آن‌ها تشکیل داد سازه بر دیواره کهف: ﴿ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیَانًا رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ﴾ را توصیه مشرکان شمرده‌اند که با این شغل در صدد محو اثرها جوان ها کهف بودند، اما ایده ایجاد کرد مسجد: ﴿لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِدًا﴾ را گفتار موحدان برای تذکر و باقی ماندن اسم نیک آنها دانسته‌اند

مسجد تحت عنوان یک جای مقدس که به طور روزمره در آنجا به عبادت پرداخته می شود. نمودی از فضایی مقدس و معنوی است. همواره معماران در حین تاریخ از صدر اسلام تا به امروز به اشکال شیوه ها کارایی نموده اند تا این مضمون‌, یعنی تقدس را به راه‌های متعدد به مخاطب مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد خود که همانا نمازگزاران میباشند القا کنند. در اینجا برای ذکر بعضی بعدها معماری که نشان دهنده بعد ها متعدد معنوی و مقدس می‌باشند, تا آنجا که ممکن است وجوه گوناگون قدسی در پیاده سازی وساخت مسجد ذکر گشته است. معماران مساجد چه در گذشته وچه در طول فعلا همواره همت داشته اند که در کنار ساختار وکالبد ظاهری مسجد بعنوان یک جای , به آن روح آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد  و تقدس بدهند. از آنجا که دست رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد آنان در ذکر مضمون ها مفهومی به انگیزه محدویت های شرعی, بسته بوده می‌باشد, به این ترتیب معماران مسلمان با تلاش و همت فراوان با استعمال از هندسه, نقوش بی آلایش گردیده گیاهی و نیز خوشنویسی و رنگ به شایسته ترین شکل ممکن, مفاهیم شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد مدنظر را به کاربر منتقل نموده و در عین حالا به فضای فیزیکی موقتا و هوای معنوی و ملکوتی بخشیده اند. درین نوشته‌علمی تلاش گردیده تا با تحلیلی اجمالی از معماری و بابیان نمونه هایی از مساجد دارای شهرت تحت عنوان استدلال به بازرسی و نقد معماری قدسی پرداخته گردد.اخباری منقول از پیامبر اکرم(ص) وجود دارااست که در موضع نهی از بنای مسجد بر قبور, به ریشه شناسی این شغل پرداخته و آن را به اقوام و پیروان ادیان پیشین بازمی گرداند. این خبر‌ها تحریرهای متعددی دارد؛ براساس شباهت های متنی و سندی, می توان آنان‌را به شش گروه تقسیم کرد: 1-خبر ها عایشه, 2-اخبار عایشه و ابنعباس, 3-خبرها ابن عباس, 4-اخبار ابوهریره, 5-خبرها ابن مسعود, و 6-اخبار ابوعبیده بن جراح. این نوشته ی علمی با استعمال از روش احتساب سندها-متن به تاریخ گذاری این اخبار پرداخته و بدین منفعت رسیده است که صورت اصلی خبر که در موضع نهی از اتخاذ مسجد از قبور به عنوان یک ویژگی قومی و مذمت این فعل میباشد, در نیمه اول قرن نخستین ترویج داشته می باشد. گرچه می قدرت اظهار کرد بعضا از تحریرهایی که این فعل را یک ویژگی شرعی جلوه داده و به لعن یهود و نصاری می‌پردازند در نیمه نخستین قرن اولیه ساخت شده اند و همزمانی آن با اخراج یهودیان از جزیره العرب و مشابه سازی دین این حوزه‌ نیز آن را تایید می کند, البته قطعی است که مراحل گسترش تحریرهای اخیر نسبت به صورت مهم خبر در گذر مجال سیر رو به بالا داشته و حتی‌د‌ر تحریرهای متاخرتر شاهد استعمال سیاسی از آن هستیم. بنای جامعه اسلامی بر محوریت مسجد گذاشته شد‌ه‌است.

در کار میدانی شهر تاریخی سیمر، مساجد و تزیینات گچ بری این بنا از مهم ترین یافته هاست. بر اساس تاریخ ارائه شده، این مسجد متعلق به دوره امویان و اوایل دوره عباسی است و از نظر تزئینات شبیه به نمونه های مساجد نه گنبدی بلخ و سامره است. هدف اصلی پژوهش، توصیف گچ بری‌سازی مسجد سیمره، پیش‌زمینه برخی از تزئینات گچ بری مسجد نه گنبدبلکس و تأثیر هنر ایرانی بر تزئینات گچ بری سامره است. در تشریح تزئینات گچ بری مسجد سیمره، سؤالات اصلی تحقیق عبارتند از: 1: نقوش تزئینی مسجد سیمره و مسجد گنبدبلکس چقدر شبیه هم هستند؟ 2: وجود عناصر تزئینی کاشی سیمره در تزئین گچ سامارا (اشکال A,B) را چگونه می توان توضیح داد؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که مسجد سیمره و 9 گنبد بلخ در برخی خطوط مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد  و سبک های تزئینی شباهت زیادی به یکدیگر دارند و می توان نقوش تزئینی مسجد نه گنبد بلخ را در مسجد سیمره ردیابی کرد. . از سوی دیگر، با تأیید محتوای متون تاریخی که هنرمندان ایرانی در ساخت سامره از آن استفاده کرده‌اند، مسجد سیمر نمونه‌ای بارز از تأثیر گچ‌کاری ایران بر هنر مرمر سامره از دوره عباسی است. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و تطبیقی ​​و مبتنی بر تحقیقات میدانی و کتابخانه ای است.

محور عامل اصلی سازماندهی کالبدی معابد است که با توجه به طرز تفکر هر مکتب، نقش نمادینی در عبادتگاه ها دارد. محور عاملی جهت دهنده در عبادتگاه است که می تواند معانی و کیفیت های فضایی خاصی را در عبادتگاه ایجاد کند. هدف این مقاله نشان دادن عوامل و معانی مؤثر بر تمرکز معابد اسلامی و مسیحی است. لزوم بررسی و بررسی اهمیت نقش پنهان و مؤثر آن در جهت گیری روحی آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد و جسمی عبادتگاه گاهی مطرح می شود. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و شواهد منطقی با رویکرد تطبیقی ​​است. ابتدا مبانی فکری و تفاوت های مربوط به تمرکزگرایی در مساجد و کلیساها ارائه شده و در نهایت به تحلیل معنایی نقش مرکزگرایی در مطالعات تطبیقی ​​مساجد و کلیساها پرداخته شده است. بررسی اصول اصلی محور، دلیل و روش ساخت عبادتگاه ها را آشکار می کند و به نگاهی آگاهانه به طراحی مساجد و کلیساها می انجامد. بر این اساس، حفاظت در عبادتگاه های مسیحیان از جایگاه قوی برخوردار بوده و دارای کارکردهای تاریخی، نمادین، عملکردی و ... می باشد. محور کلیسا به ماتریالیسم و ​​ارتباط کلیسا با کارگزاران و نمادهای این جهان منتهی می شود. محور کلیسا به ماتریالیسم و ​​ارتباط کلیسا با کارگزاران و نمادهای این جهان منتهی می شود. محورها در مساجد بر اساس نیازهای عملکردی چیده می شوند. آنچه در مساجد دیده می شود مانند فضایی خالی  رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد و به دور از کشش غالب در جهت خاصی است. مرکز در مسجد باعث آرامش روحی و احساس وحدت فضایی می شود. به این ترتیب مسجد ظهور با توجه به فردیت افراد نسبت به خدای یگانه، محل نماز گاه مستمر و همگانی شناخته می شود. در نهایت، چیزی که در جهت کلیسا و مسجد رایج است، محور عمودی است. آنچه معنای واقعی فرجوم را در مساجد و کلیساها مشخص می کند، محور اوج است که راه نجات را تعیین می کند.

فهم قرآن و درک معنای دقیق آن، مانند هر متن مهم دیگری، نیاز به خواندن کلماتی دارد که مانند   شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد حلقه‌های زنجیره در کنار هم قرار گرفته‌اند تا کلمه بسازند. زیرا برداشت نادرست از کلمات متن منجر به برداشت نادرست آن می شود. در این جستار به بررسی معنای تاریخی ـ معنایی واژه «مسجد» و ریشه‌شناسی آن در زبان‌های باستانی می‌پردازیم. این مقاله بر اساس استفاده قرآنی از واژه «مسجد»، زمینه ورود به بحثی را فراهم می کند که در آن گزیده ای از دیدگاه مفسران و مترجمان ارائه می شود. در متن زیر، معانی این واژه با استفاده از لغت نامه های عربی و منابع لغوی زبان های سامی به دست آمده است و با تکیه بر منابع دیگر، سیر تحول معنایی این واژه بیان شده است.(تاریخ، حدیث و...). تحقیق بیشتر ریشه‌شناسی کلمه مسجد در زبان‌های سامی است و در نهایت با توجه به تحقیقات انجام شده، سوابق این کلمه در 4 بخش عبادتگاه، زیارتگاه یا مکان، مسجد، نام خاص (مسجد اللّه) است. -حرام و مسجدالاقصی).

مسجد به عنوان یک مکان مقدس که به صورت روزانه در آنجا به عبادت پرداخته می‌شود. نمودی از فضایی مقدس و معنوی میباشد. همواره معماران در زمان تاریخ از صدر اسلام تاکنون به گونه های طرز ها سعی نموده اند تا این مفهوم, یعنی تقدس را به روش های متعدد به مخاطب خویش که همانا نمازگزاران می‌باشند القا نمایند. در اینجا برای بیان بعضی بعد ها معماری که نشان دهنده بعد ها متعدد معنوی و مقدس هستند, تا آنجا که ممکن است وجوه متفاوت قدسی در طراحی وساخت مسجد بیان گشته  مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهدمی باشد. معماران مساجد چه در گذشته وچه در حین فعلا همواره همت داشته اند که در کنار ساختار وکالبد ظاهری مسجد بعنوان یک مکان , به آن روح و تقدس بدهند. از‌آن‌جا‌که دست آن ها در بیان مفهوم ها مفهومی به علت محدویت های شرعی, بسته آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد بوده میباشد, بنابراین معماران مسلمان با سعی و همت فراوان با استعمال از هندسه, نقوش معمولی شده گیاهی و نیز خوشنویسی و رنگ به بهترین صورت ممکن, مفاهیم مدنظر را به استفاده کننده منتقل نموده و در عین هم اکنون به فضای فیزیکی درحال حاضر و هوای معنوی و ملکوتی بخشیده اند. در این مقاله عملکرد شده تا با تحلیلی اجمالی از معماری و با بیان مثال هایی از مساجد پر اسم و رسم  رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد به عنوان عامل به رسیدگی و عیب گیری معماری قدسی پرداخته خواهد شد.

هدف این مقاله شناخت جامعه شناسانه مسجد با تکیه بر شناخت رای زنی های مسجد در کشور ایران بعد از ظهر معاصر می باشد. سوال مهم ما این است که شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد چگونه می قدرت مسجد را در بستر جامعه مدرن شناخت؟ برای این خواسته به کمک محاسبه رای زنی های مسجد, این نهاد را در بستر اجتماعی, فرهنگی و تاریخی آن قرار می دهیم. از این منظر ما نگرش بیرونی فقهی به مسجد داریم و درصدد استیناف مسجد از منظر معارف اسلامی نیستیم. خواسته از مذاکره های مسجد نیز مباحث, اظهار نظر و تلقی های متعدد از مسجد است. این مذاکره ها در هر فرصت و شرایط تاریخی متناسب حالت خاص هر عصر انجام شده اند؛ و در آرا و آثار محققان, روحانیان, نویسندگان, رسانه های گروهی و مطبوعات منعکس شد‌ه‌است.درین استیناف چهار رای زنی شامل گفت‌و‌گو سنتی, مذاکره سکولار, رای زنی ایدئولوژیک - انقلابی, و گفتمان ایدئولوژیک - انتقادی به مثابه گفتگو های برنده مسجد در کشور‌ایران معرفی و ویژگی های هرمورد جداگانه رسیدگی می‌شوند. آنگاه با تاکید و تمرکز بر مصاحبه ایدئولوژیک انتقادی که بر طبق تحقیقات جامعه شناختی میباشد علاوه بر ارایه نمونه هایی از این تحقیقات, مسایل کنونی مساجد در ایران شناسایی و بازرسی شده اند. قسمت نهایی, فصل دسته رهیافت های روش شناختی برای پژوهش مسجد می باشد.

 جدایی معماری از عرفان محال می نماید. این همبستگی در میان ادیان الهی وهنر بومی آن کشورها به خصوص شریعت مقدس اسلام آشکارتر هست؛ پس می اقتدار اعلام کرد عرفان متعلق به ذات و ماهیت آحاد ادیان میباشد, دین ابزاری موثرتر و سخنگوتر وشارحی بلندتر از هنر بالاخص معماری معابد و مساجد برای معرفی و حضور خود نداشته است؛ همچنان که معماری نیز هیچ پشتوانه ایی خوب از آئین اسلام نیافته میباشد. آیا ممکن است با نگاهی به گذشته معماری مساجد جمهوری اسلامی ایران تجلی مفاهیم عرفانی را بر روی در ودیوار ویا نقوش و گونه های آن روءیت کرد؟ از جمله درمعماری مساجد کشور ایران چرا گنبد را به صورت کروی ساخته اند؟ و چرا کلیه سطح های بناها را نقش گل و بوته های انتزاعی وغیر حقیقی پوشانده است؟ درین نوشته‌ی‌علمی سعی شده به طرز اسنادی و مشاهده بدون واسطه اهمیت هنر معنوی و تجلی عرفان در معماری مساجد کشور ایران مورد بازرسی قرارگیرد و زیبایی های فراموش شده, یادآوری شود ودر نهایت نقش اصلی عرفان در جهت بخشیدن وهدایت هنر وهنرمندان به سوی مقصد الهی شان بیان خواهد شد.

مقصود این نوشته‌ی علمی شناخت جامعه شناسانه مسجد با تکیه بر شناخت گفتمان های مسجد در کشور ایران زمان معاصر می‌باشد. سوال اساسی ما این میباشد که چه‌گونه می قدرت مسجد را در بستر جامعه مدرن شناخت؟ برای این مراد به امداد تفحص گفتگو های مسجد, این نهاد را در بستر اجتماعی, فرهنگی و تاریخی آن قرار میدهیم. از این منظر ما نگرش بیرونی فقهی به مسجد داریم و درصدد مطالعه مسجد از منظر معارف اسلامی نیستیم. خواسته از گفت‌و‌گو های مسجد نیز مباحث, نظر ها و تلقی های متفاوت از مسجد است. این مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد مذاکره ها در هر مجال و موقعیت تاریخی متناسب وضعیت خاص هر بعدازظهر صورت گرفته اند؛ و در آرا و اثرها محققان, روحانیان, نویسندگان, رسانه های گروهی و مطبوعات منعکس آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد گردیده‌است.درین استیناف چهار گفتگو دربرگیرنده مصاحبه سنتی, رای زنی سکولار, گفتمان ایدئولوژیک - انقلابی, و گفتگو ایدئولوژیک - انتقادی به مثابه گفت‌و‌گو های چیره مسجد در کشور ایران معرفی و ویژگی های هر مورد جداگانه احتساب رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد میگردند. آنگاه با تاکید و تمرکز بر مصاحبه ایدئولوژیک انتقادی که مطابق تحقیقات جامعه شناختی است علاوه بر ارایه نمونه هایی از این تحقیقات, مسایل شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد کنونی مساجد در کشور ایران شناسایی و تفحص شده اند. بخش نهایی, فصل دسته رهیافت های طرز شناختی برای بازرسی مسجد هست.

 زیباترین نمود بندگی در درگاه الهی, نماز می باشد و مسجد جلوه گاه این رابطه عاشقانه و عارفانه میباشد. مساجد, بر خلاف بعضا از پرستش گاه ها در ادیان متفاوت, نه تنها دور از دسترس نیستند که عموما در دل بازارها و تیم های پر رفت و آمد بنا می‌شوند و با درهای باز و گشاده و سود مندی از زیباترین نمودهای معماری و هنری هر عصر, پذیرای نمازگزاران می باشند.مولانا اگرچه به تیم عرفان وابسته می‌باشد و به نظر میرسد بایستی دلبستگی بیشتری به خانقاه, این مکان غیرقانونی در عوض مسجد, نشان دهد, ولی در سراسر مثنوی خویش به اهمیت منزلت مسجد اشاره می نماید و در سطح تمثیلی, مسجد را دل پاک عارف و حتی همگی عالم قلمداد می کند که هر پدیده ای در آن به پرستش خداوند متعال سرگرم می‌باشد. تاکید بر نماز جماعت و فضیلت آن, پیراستگی مسجد از آلودگی های صوری و معنوی نیز از نکات دیگری است که در قصه های مثنوی بدان پرداخته گردیده‌است.نگارندگان می کوشند تا با تفحص ماجرا هایی از مثنوی مولوی که در آن ها مسجد نقش مهمی دارااست, دیدگاه و تصور مولانا را از این منزلت معنوی و گرانبها, روشن سازند.

 
مسجد، نام جای و در لغت به معنای مکان سجده و عبادت است[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته می گردد که مقام عبادت و خشوع می‌باشد. هر تعدادی کلمه و واژه مسجد درباره‌ی چهار دیواری خاصی به کار می‌رود که برای عبادت ایجاد شده است، ولی در اسلام تمامی زمین، پاک و پاکیزه میباشد و قادر است سجده‌گاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
نبی اکرم(ص) در حدیثی بعد از ذکر فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، به عبارتی جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد میباشد».
واژه مسجد، با صیغه‌های گوناگون 29 توشه در قرآن به کار رفته و در بیشتر مورد ها، منظور مسجد الحرام میباشد که تحت عنوان اول مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت عموم ایجاد شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُتوشهَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«اول منزل‌ای که برای عموم قرار داده شد‌ه‌است، منزل‌ای هست در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان می باشد».
مهمترین نقش مسجد، مرکزیت بخشیدن به عبادت مسلمانان هست. مسجد محیطی، می باشد که آدم پلشت نباید وارد آن گردد و دور و اطراف و زمین آن بایستی از هر سیرتکامل زشتی محفوظ باشد.
مسجد ضمن مرکزیت برای عبادت، محلی برای آرم دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» چهت نیل به هدف ها الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و آنگاه، مکانی برای آموختن و تعلّم بود.
در این نوشته، سعی بر این است که علاوه بر شناخت بیشتر با مقام و آداب مسجد، وظایف شخص در ازای مسجد و نقش سازنده آن را در معاش تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. ان‌شاء الله
الف) رده مسجد
مسجد در فرهنگ وتمدن اهل بیت(ع) مهمان‌منزل پروردگار در زمین، مقام نزول خیرات و برکات آسمانی، منزل درایت و عبادت، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفووبخشش، تجلی‌گاه فردوس در زمین و تفریح‌گاه موحّدان می باشد.[4]
پیامبر اکرم(ص)، در اولین گام برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه اساس‌گذاری کرد که اولیه مقر علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و تحت عنوان مرکز یادگرفتن معارف اسلامی و آدم ‌سازی و راءس حکومت و سیاست‌گذاری شناخته شد.
1. منزل معبود
آفریدگار متعال میفرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز وی نخوانید»؛ یعنی تمامی چیز در مساجد برای خداست و مسجد مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد می بایست مکان تبلیغ قیمت‌های الهی باشد.
پیامبر پروردگار(ص) فرمود: «در تورات درج شد‌ه‌است که: منزل‌های اینجانب روی زمین، مساجد هستند. آفرین به هر کس خویش را در منزل‌اش پاکیزه نماید و آن گاه برای دیدارم به منزل‌ام بیاید. مطلع باشید بر صاحبخانه است که میهمان را گرامی دارد؛ آنان که در ظلمت‌های شب به مساجد می روند، بشارت باد بر آن ها به نور براق در روز قیامت».[6]
امام صادق(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ چون مساجد، منزل‌های خدا در روی زمین میباشند. کسی که پاکیزه وارد آنها گردد، آفریدگار او‌را از گناهانش منزه می‌نماید و او را در زمره زائران خودش می‌نویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده هست: «مساجد منزل‌های اینجانب در زمین میباشند. مساجد برای اهل اسمان نورافشانی می‌نمایند؛ همانطور که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند».[8]
2. منزل پرهیزکاران
رسول خداوند(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، منزل هر پرهیزکار هست».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، منزل پرهیزکاران میباشد و کسی که مسجد منزل‌اش باشد، آفریدگار آسایش، متانت و عبور از صراط را برای وی ضمانت می‌نماید».[10]
3. منزل مؤمن
از فرستاده اکرم(ص) نقل گردیده‌است که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، منزل هر مؤمن است».
4. مقام پیامبران
نبی گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، منزلت پیامبران است».
5. برگزیدگان جای
رسول خدا(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] شایسته ترین جای ‌ها مسجد میباشد و بدترین آنها بازار میباشد».
6. محبوب‌ترین جای
امام علی(ع) فرمود: «هر کس بخواهد به مسجد وارد گردد، مودب و ادب وارد شود؛ زیرا مساجد، منزل‌های پروردگار و دوست داستنی‌ترین زمین‌ها نزد خداست و دوستداشتنی‌ترین شخص پیش آفریدگار، کسی است که نخستین از کلیه وارد مسجد و بعداز تمامی، از آن بیرون گردد».[14]
نبی اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای اینجانب عالی از نشستن در بهشت است؛ چون در پردیس خشنودی خودم فراهم می‌شود و در مسجد خشنودی پروردگار به دست می آید».[15]
و در ذکر دیگری فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] دوست داستنی‌ترین جا پیش معبود مساجد، و مبغوض‌ترین زمین پیش خدا بازارها می باشند».
7. ساختن مسجد
ازآنجاکه مساجد در اسلام مقام بسیار مهمی دارا هستند، بر ساختن و تعمیر مسجد آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد تأکید متعددی گردیده است. نبی اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] هر کس مسجد بسازد، در صورتی چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگ‌خواره‌ای باشد، معبود برای وی در فردوس منزل‌ای می‌سازد».
اما هنگامی ساختن مسجد گران بها است و این تمامی اجر دارااست که هدف از تشکیل داد آن، اعلای کلمه و واژه توحید و تبلیغ تمدن اسلام ناب و مدرسه پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ البته در حالتی که هدف غیر الهی و شیطانی باشد، خیر فقط قیمت و ثوابی ندارد، بلکه سازنده آن مؤاخذه خواهد شد. از این رو، پروردگار از او‌لین بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را ایجاد کرد، به این شکل خاطر می‌نماید:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى‏ مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز آغاز بر پایه ی زهدو تقوا سازه گردیده، سزاوارتر هست که در آن به نماز قیام کنی؛ زیرا در این مسجد عده ای میباشند که دوست دارند پاک و منزه شوند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد».
اما آفریدگار به اشخاصی که با هدف های دیگر مسجد ساختند، خیر تنها ثوابی نمی‌دهد، بلکه با آن‌ها به شدّت برخورد می‌نماید و آنان را منافق به شمار میاورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى‏ وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان افرادی‌اند که مسجدی ساختند به خواسته ضرر رساندن به نبی و مؤمنان و تقویت شرک و تشکیل داد تفرقه دربین مؤمنان و کمین‌گاه برای اشخاصی که باایمان و پیامبرش نزاع کرده بودند، و آنان پیمان خاطر می‌نمایند که نظری جز خیر نداشته‌ایم امّا خدا مدرک می دهد که لاف میگویند».
بعد خداوند اضافه می‌نماید:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هیچ وقت در آن مسجد نماز اقامه مکن یا این که هیچ گاه در آن مسجد نایست».
از این آیه ها بر میاید که «مسجدسازی» بایستی مطابق تقوای الهی نهاد‌گذاری خواهد شد و مقصود این باشد که آفریدگار در آنجا عبادت و گرانقدر داشته خواهد شد و محل اجتماع کسانی باشد که عشق دارند به سوی خداوند جنبش نمایند و خویش را پاک و پاکیزه سازند و خودسازی نمایند و هدف ها الهی را در آنجا به ایفا درآورند. و مسجد بایستی مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمان ها باشد و عایدی اسلام و مسلمین در آن مورد توجه قرار گیرد، خیر اینکه محلّ باند‌بازی و تفرقه و ضرر رساندن به مسلمان‌ها و موجب بدبینی به آفریدگار باشد و در آن کفر و الحاد و شرک تقویت شود.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً می فرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ فرمانرواِدینَ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمتاعُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد پروردگار را آباد نمایند، با آنکه خویش شاهد شرک خویشتن‌اند؛ چه اینکه ایفا آن ها بی‌اجز و فسخ می‌باشد و خویش در دوزخ وجهنم جاودان‌اند».
بعد از آن می‌فرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى‏ أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآئینَ[21](؛
«مسجدهای معبود را تنها کسی آباد می‌نماید که به معبود و روز جزا ایمان دارااست، نماز به پا نماید، زکات دهد و جز از معبود نترسد. باشد که آنان از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که منظور، عمران ظاهری وجود ندارد بلکه این کلمه بر عمران معنوی نیز دلالت دارااست که به عبارتی آباد نگاه‌داشتن مساجد و حضور در آن ها برای ادای نماز و شغل های سودمند است؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته میباشد: «عمارت مسجد، وارد شدن و نشستن در آن میباشد و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و پسندیده کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز خواندن و طواف در آن است».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز می‌فرماید: «آیه مضمون‌ وسیعی دارااست و همگی کارها را در بر می‌گیرد».[23] زمخشری نیز بعد از نقل هر دو لحاظ از نبی اکرم(ص) نقل می‌نماید که آفریدگار فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، منزل‌های اینجانب در زمین می باشند و فی مابین آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان اینجانب قرار دارند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی نبی پروردگار(ص) خطاب به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد تلاش کن که اجر آن از حوزه‌ آفریدگار، پردیس هست».
ابوذر پرسید: مساجد را چه‌گونه آباد کنیم؟
پیامبر(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند حرف نگویید، صحبت فسخ و حرف خطا نزنید و داد و ستد و خرید و فروش نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، تلاش کن یاوه و بیهوده نگویی و در شرایطی‌که این یکسری امر را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را سرزنش و شماتت نکن».[25]
امام درستگو(ع) از فرستاده اکرم(ص) نقل می‌نماید که فرمود: «زیرا خدا گران قدر و بلندمرتبه ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا این که روستا) در نافرمانی وی زیاده‌روی کرده‌اند، البته دربین آنها سه بدن مسلمان (حقیقی و واقعی) هست، خطاب فرماید: «ای گناه‌کاران و اشخاصی که از امر‌های اینجانب رمز برتافته‌اید! اگر فی مابین شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر کریم‌اند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد من‌را آباد می‌گردانند، و در سحرگاهان استغفار می‌نمایند، عذابم را بر شما فرود می‌آوردم».
مرحوم نوری در ذیل حدیث سابق الذکر می‌نویسد: «حدیث در این مضمون‌ صراحت رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد دارد که خواسته از عمران مساجد، دایر نگاه‌داشتن آن ها بوسیله نماز، دعا، خیال و خاطر آفریدگار، تلاوت قرآن و جز اینهاست، خیر تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی آدم نمی‌تواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی می بایست فریضه نماز را در منزل بجا آورد. از این رو، در اسلام سفارش گردیده است که اتاقی را برای نماز و رمز و نیاز تخصیص دهد؛ همانطور که امروزه نمازخانه‌هایی را در اداره ها، هواپیماها و .... تخصیص داده‌اند. امام راستگو(ع) در طومار‌ای به فردی به اسم مسمع نوشت: «دوست دارم که یک کدام از اتاق‌های رده را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در خانه خویش اتاقی را که خیر خرد بود و خیر تعالی، منحصر نمازش قرار داده بود».[28]
اما پر‌نور است که‌این فرمان نباید موجب شود که بشر حضور کمتری در مساجد پیدا نماید. از این‌رو، بر حضور در مساجد همگانی، به خصوص مساجدی که خصوصیت خاص دارا‌هستند، بسیار تأکید و اجر‌های متعددی برای نماز قرائت در در آن‌ها آورده شده است.
9. آثار رفتن به مسجد
امام صادق(ع) فرمود: «اینجانب مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر کس به طرف مسجد گام بردارد، پایش را بر خیس و خشکی نمی‌گذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای وی تسبیح می‌گوید».
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر کسانی که در تاریکی شب به طرف مساجد می‌روند به نوری که در روز قیامت برای آنان پیدا می شود».[30]
در ذکر دیگری فرمود: «هر که برای کمپانی در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر میدارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته خواهد شد و به به عبارتی اندازه درجاتش بالا رود و در صورتیکه در آن موقتا بمیرد، معبود هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار وی فرایند و انیس تنهایی وی باشند و تاهنگامیکه برانگیخته گردد، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
نبی اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خدا در مقابل هر نفسی که می کشی، یک رتبه در بهشت به تو عطا می‌نماید و ملائکه بر تو سلام می‌فرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه می‌نویسند و ده گناه از تو منزه می‌نمایند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت است، مگر  شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد آنکه حدثی از وی راز زند ». پهنا شد: ای فرستاده پروردگار! حدث چیست؟ فرمود: «غایب بودن کردن».[33]
11. اجر نماز در مسجد
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد اینجانب (مسجد النبی(ص)) پیش معبود، مساوی ده هزار نماز در مساجد دیگر میباشد، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، معادل صد هزار رکعت هست».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «اجر نماز در بیت‌المقدس، متساوی هزار رکعت نماز می‌باشد و نماز در مسجد اعظم (جامع)، موازی صد نماز می‌باشد و نماز در مسجد محله و قوم و قبیله ،اجر 25 رکعت نماز را دارد و در مسجد بازار، دوازده موازی نماز هست و نماز در منزل، به اندازه یک نماز اجر دارد».[35]
حضرت امام خمینی(ره) می فرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار سفارش گردیده است که نماز را در مسجد بخوانند و عالی از تمامی مسجدها، مسجد الحرام است و آن گاه مسجد رسول اسلام(ص)، آن گاه مسجد کوفه، آن‌گاه مسجد بیت المقدس، آنگاه مسجد جامع هر شهر و آنگاه مسجد محله و پس از مسجد محله، مسجد بازار هست».
و بعد از آن میفرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار ندارد، مستحب هست و هم محلی مسجد در شرایطی که عذری نداشته باشد، مکروه هست در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بی‌توجهی به مسجد
در حدیثی از نبی اکرم(ص) آمده می‌باشد که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای اهل یک محل مسجد وجود ندارد، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «کسی که در مسجد ندای نماز را بشنود و بدون انگیزه از آن بیرون خواهد شد، منافق است، مگر اینکه قصد بازگشت داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده است: «مستحب میباشد آدم با هر که در مسجد حاضر نمی شود، طعام نخورد و در امور با وی مشورت کردن نکند و اهل یک محل وی نشود و از وی زن نگیرد و به وی زن ندهد».[39]
و از امام درست گو(ع) آورده شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد معبود گلایه کردند. آفریدگار به آنها وحی کرد: به عزت و جلالم عهد و پیمان که نمازشان را نپذیرم و عدل و داد آن ها را میان عموم آشکار نسازم و عفووبخشش اینجانب به آن ها نرسد و در بهشتم در مجاورت خود قرارشان ندهم».[40]
ب) آداب مسجد
1. آداب ورود به مسجد
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «هر که بخواهد وارد مسجد خواهد شد، با ادب و متانت وارد گردد؛ چون مساجد، منزل‌های خداوند و دوست داستنی‌ترین محل‌ها پیش پروردگار هستند».[41]
از اهل بیت(ع) بیان شده که فرموده‌اند: «عالی آن است که هنگام ورود به مسجد، شروع با پای راست وارد شوی و هنگام خروج، با پای چپ بیرون شوی».[42]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لا تَدخُلِ المَسجِدَ إلاّ بِالطَّهارَة وَ مَن دَخلَ مَسجِداً بِغَیرِ الطَّهارَِةِ فَالمَسجِدُ خَصمُهُ؛[43] وارد مسجد نشو، مگر با پاکی، و هر که فارغ از آن وارد گردد، مسجد معاند وی خواهد بود».
فاطمه زهرا(س) فرمود:
«رسول وقتی که داخل مسجد میشد، اینگونه می‌فرمود: «بِسم اللهِ، اللَّهُم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاغفِر ذُنُوبی وَ افتَح أبوابَ رَحمَتِک؛ به اسم خدا، خدایا! بر محمد و آلش سلام بفرست، و گناهانم را ببخش و درهای رحمت خویش را برایم گشوده کن».[44]
2. آداب حضور در مسجد
امام صادق(ع) فرمود: «هر گاه درون مسجد شدی، ثنا و سپاس پروردگار بگو و بر پیامبر صلوات بفرست».[45] فرستاده اکرم(ص) فرمود: «مساجد را گذرگاه قرار ندهید، مگر اینکه دو رکعت در آن نماز بخوانید».[46] امیرمؤمنان(ع) فرمود: «سنت این میباشد که زمانی در مسجد می‌نشینی، رو به قبله باشی».[47] فرستاده معبود(ص) فرمود: «ای اباذر! هر نشستی در مسجد بیهوده است، مگر نماز خواندن یا این که بیان بیان کردن، پی‌دانش بودن و سؤال علمی کردن».[48]
در ذکر دیگری از آن حضرت آمده میباشد: «اِنَّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآنِ؛[49] همانا مساجد برای قرآن سازه گذاشته گردیده‌اند».
طبق این ذکر، مساجد مکانی برای آشنایی، شناساندن و آموزش قرآن و حقایق آن و اجرای نرم افزار‌ها و دستورهای آن باید باشد؛ چنان که در عصر فرستاده اکرم(ص) و امامان(ع) اینگونه بود.
براین اساس باید مساجد را عملاً تکریم و احترام آنان‌را نگهداری کنیم و در حد اقتدار از آن‌ها فایده برگیریم و از آنچه در شأن مساجد و منزل‌های پروردگار وجود ندارد، بپرهیزیم.
در حدیثی از امام صادق(ع) آمده میباشد: «إنّما اُمِرْنا بِتَوالاِ المَساجدِ لأنّها بُیوُتُ اللهِ فِی الأرض؛[50] ما مأمور به بزرگداشت مساجد گردیده‌ایم؛ چون مساجد، منزل‌های معبود در روی زمین‌ به شمار میایند».
در مکان دیگر فرمود: هر که مسجد را گرامی و از افکندن آب دهن و بینی در آن غربت نماید، در روز قیامت در حالی به لقای الهی نائل خواهد شد که شادمان میباشد و طومار اعمالش به دست راستش داده می شود».[51]
3. شغل های ناروا در مسجد
امام درستگو(ع) فرمود: «جَنِّبُوا مَساجِدَکُم الشِّراءَ وَالبَیْعَ»؛[52] مساجد خویش را از خریدوفروش به دور نگهدارید».
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «ورود به مسجد برای اشخاص جُنب و حایض، روا وجود ندارد».[53]
در ذکر دیگری فرمود: «صحبت ناروا در مسجد، حسنات را میخورد؛ آن سیرتکامل که چهار پایان علف‌ها را می‌خورند».[54]
و فرمود: «مَن اسمَ فِی المَسجدِ بِغَیرِ عُذرٍ إبتَلاهُ اللهُ بَلاءً لازَوالَ لَهُ؛[55] کسی که بدون بهانه در مسجد بخوابد، پروردگار او را به بلایی گرفتار می‌نماید که از در میان رفتنی وجود ندارد».
امید‌است‌ با سود‌گیری هر چه بیشتر از دستورهای گرانبها مدرسه اهل بیت(ع)، روز آپ تو دیت شاهد پررونق‌خیس شدن مساجد باشیم. ان‌شاء الله

مَسْجد مکان عبادت خدا و تلاوت نماز که ممکن است ساختمانی محصور یا زمین سوای سقف و دیوار باشد. مسجد قبا اولیه مسجدی است که در اسلام ساخته شد.

در شریعت اسلامی، مسجد آداب و احکامی ویژه دارد. از مسجد غالباً برای عبادت جمعی و فعالیت‌های فقهی گروهی استفاده می‌گردد و مهمترین عبادتی که در آن به جا می آورند، نماز جماعت می‌باشد.

مسجد علاوه بر کاربرد عبادی، کارکردهای اجتماعی، سیاسی، آموزشی و قضایی برای مسلمانها داشته که برخی از این کارکردها تاکنون باقیمانده است. مساجد در جمهوری اسلامی ایران، نقش مهمی در توفیق انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ش اعمال کردند.

فهرست

۱ مضمون‌‌شناسی

۲ مسجد در قرآن

۳ پیشینه مسجد در اسلام

۴ احکام و آداب مسجد

۵ مداقه و فضیلت مسجد

۶ معماری

۶.۱ منبر

۶.۲ محراب

۶.۳ مناره

۶.۴ مقصوره

۷ کارکردها

۷.۱ کارکرد آموزشی

۷.۲ کارکرد اجتماعی

۸ نقش مسجد در انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران و امان مقدس

۹ جستارهای وابسته

۱۰ پانویس

۱۱ منابع

مضمون‌‌شناسی

«مسجَد» در زبان عربی به معنای نهادن پیشانی بر زمین و به خاک افتادن به علامت کمال خضوع و خشوع میباشد و مسجِد به معنای جایی است مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد که در آنجا سجده می‌کنند.[۱] برخی معتقدند واژه مسجد از واژه و کلمه‌ای غیر عربی «msgď» به معنای معبد گرفته شد‌ه‌است که در متون زبان آرامی مربوط به قرن پنجم پیش از به دنیاآمدن مسیح وجود داراست.[۲] در عصر پیش از اسلام این کلمه و واژه برای اشاره به جای جای و معبدی بوده که در آن آفریدگار را عبادت می‌کرده‌اند.[۳] برخی معتقدند واژه و کلمه «مساجد» در آیه چهلم سوره حج در همین مضمون‌ به عمل رفته می‌باشد.[۴]

دهخدا با استناد به منابع قدیمی و ذکر آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد نمونه‌های بسیار از آنان نوشته میباشد که کلمه عربی مسجد، اساسا، به صورت کلمه «مَزگِت» از زبان آرامی وارد عربی و فارسی گردیده است.[۵] او به نقل از این منابع آورده است که حروف «ز»، «گ» و «ت» در عربی به «س»، «ج» و «د» تغییر کرده و مسجد در عربی یعنی جای سجده کردن. به نقل این منابع، مزگت به معنای نمازخانه، خانۀ پروردگار، «خانه‌ای که برای پرستش پروردگار بسازند و هرکس خواست در آن عبادت کند» و نظائر آن می‌آمده میباشد.[۶]

مسجد در اصطلاح رایج فعلی به معنای عبادتگاه خاص مسلمانها و محل نماز خواندن آنهاست. گفته‌اند از آن رو که مسلمان ها در نماز، سجده می‌کنند و سجده نهایت خضوع و خشوع شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد در عبادت می باشد، این مکان را مسجد به معنای جای سجده نامیده‌اند. مسجد، به حیث فقهی احکامی ویژه داراست و به نظر مادی ممکن است عبارت از یک ساختمان محصور فی مابین دیوارها یا یک زمین بدون سقف و دیوار باشد.[نیازمند منبع]

«مسجد جامع» نیز به معنای مسجد به فعالیت می‌رود ولی غالبا مراد از این واژه مسجدهای گرانقدر یا مساجدی در شهرها می‌باشد که نماز جمعه در آن اقامه می گردد.[۷]

مسجد در قرآن

کلمه و واژه مسجد بیست و هشت بار به طور عده و مفرد در قرآن به فعالیت رفته است که در برخی از آن‌ها از اهمیت مسجد و محافظت آن حرف رفته هست؛ به عنوان مثال: «إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّكاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسی أُولئِكَ أَنْ یكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِین (ترجمه: مساجد را صرفا كسی آباد میكند كه به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نماز را برپا داراست و زكات بدهد و از كسی جز خدا نترسد- امید‌است‌ آن ها هدایت یابند.)[ توبه–۱۸]

مالکیت مسجد در قرآن به آفریدگار نسبت داده شده میباشد.(جن/۱۸) از امام درستگو(ع) از علت احترام مساجد پرسیدند، آن حضرت در پاسخ گفتند: «زیرا مساجد خانه‌های پروردگار در زمین‌اند».[۸]

در آیه ۱۲۵ سوره بقره، به مسجد مکه که همان مسجدالحرام میباشد، به عنوان مکانی برای شغل‌های آیینی و نیز محل گرد هم وارد شدن اشاره گردیده‌است [۹] و در آیه ۹۶ سوره آل عمران این مسجد به عنوان اولیه خانه‌ای که برای عبادت مردم برپا شده، ذکر شده است.[۱۰]

پیشینه مسجد در اسلام

عبدالحسین زرین‌کوب:

«که ذکر کرد در اسلام، آیین را با هنر سازگاری نیست؟ برعکس، این هردو یکدیگر را در آغوش میکشند و آن هم در مسجد.»[۱۱]

بنابر تعالیم رسول اکرم(ص)، عبادت آفریدگار و نماز، به مکانی خاص نیاز ندارد و در هر جایی از زمین می‌توان خداوند را عبادت کرد و نماز گزارد؛ چنان که در حدیثی از آن حضرت نقل شد‌ه‌است: «جُعِلَت لِی كُلَّ أرضٍ طَیبَةٍ مَسجِداً وَ طَهوراً (همگی زمین برای من منزه و مسجد قرار داده گردیده است.»[۱۲]) به این رو، مسلمانها پیش از سفر، جایی خاص برای نماز گزاردن نداشتند و هر جا که قابلیت و امکان آن آماده بود نماز می‌خواندند و فرستاده(ص) هم پا کسانی انگشت‌شمار مانند امام علی (ع) نماز را به صورت مخفیانه ادا می‌کرد.[۱۳] بنابر گزارش‌هایی در منابع تاریخ اسلام، آن حضرت پس از علنی شدن دعوت، گاهی کنار کعبه نماز می‌گزارد.[۱۴]

مسجد قبا اول مسجدی می‌باشد که در اسلام ساخته شد. زمانی فرستاده از مکه به مدینه می‌آمد، پیش از ورود به مدینه یک هفته در قبا ماند و در این زمان به درخواست مردم مسجدی درین حوزه‌ تشکیل داد. برخی گفته‌اند این مسجد به توصیه عمار یاسر تاسیس شده است.[۱۵]

با مسافرت مسلمان‌ها به مدینه، پیامبر مکانی را برای نماز جماعت و نیز گرد هم آیی مسلمان‌ها برگزید و با ملازمت و همراهی مؤمنان آن مکان را به صورتی بی آلایش برای این کار مهیا کرد. این مسجد که مسجدالنبی یا مسجد رسول نام گرفت، به زودی رده ویژه‌ای نزد مسلمان ها یافت و به مکانی برای عبادت، آموزش مذهبی، عمل‌های جمعی و تصمیم‌گیری‌های اصلی سیاسی تبدیل شد. قبلا، فرستاده در بعضی مکانهای مکه به همدم مؤمنان نماز جماعت خوانده بود البته جایی را به عنوان مسجد گزینش نکرده بود.[نیازمند منبع]

مسجدْ بعد از سفر، افزون بر عبادت، مرکزی برای اداره حکومت بود و آن گاه به عنوان مکانی آموزشی و تبلیغی نیز به کار رفت. بعد ها هنگامی دار‌الحکومه و مدرسه ساختند، مسجد به عبادت اختصاص داده شد؛ گرچه گهگاه از آن به عنوان مدرسه نیز به کار گیری میشد.[۱۶]

نمایی از مسجد کوفه

در جریان فتوحات عراق و شمال آفریقا در قرن اول هجری، مسلمان ها با الگوبرداری از پیامبر اکرم(ص) در مدینه، معمولا فضایی را که در راس اردوگاه‌هایشان قرار داشت به مسجد اساسی اختصاص می‌دادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون بصره، کوفه، فسطاط و قیروان این محل‌های عبادت نیز به بناهایی همیشگی تبدیل شدند. از همین سر مشق در بنیانگذاری بغداد در قرن دوم هجری و قاهره در قرن چهارم هجری استفاده شد. مسلمانان در شهرهایی که فتح می‌کردند مانند دمشق، بیت المقدس و مدائن مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا می‌نهادند.[۱۷]

احداث مساجد پس از مسجد قبا و مسجد النبی در دیگر مناطقی که اسلام بدانها نحوه می‌یافت، انجام می‌گرفت. در قرن نخستین قمری مسجد کوفه(۱۷ق.)، مسجد فسطاط(۲۱ق.) و جامع بصره(۲۴ق.) به اهتمام مسلمان‌ها ساخته شد.[۱۸]

به گفته ابن خلدون(م. ۸۰۸ق) دو نوع مسجد شهری وجود داشته هست: مساجد بلندمرتبه ذیل اختیار دولت برای نمازهای جمعه و اجتماعات مهم مسلمانان و مساجد کوچک که بوسیله بخش‌های متعدد جمعیت شهری ساخته و اداره می‌شدند. در طی اولیه معمول این بود که به تقلید از آداب و رسوم پیش از اسلام و نیز طرز و سیره رسول در مدینه، خلفا یا فرمانداران منصوب آنها اقامتگاه خود را در کنار مسجد جامع برپا کنند در حالی که مردم بی آلایش مساجد خود را در محلات خاندان‌ای خود می‌ساختند. با افزایش شدید قدرت و ثروت امپراتوری‌های اسلامی و جداگانه شدن اقامتگاه حاکمان، بر تعداد مساجد دولتی و غیردولتی به شدت افزوده شد. هر دو نوع معمولا به یاری مردم و درآمدهای اوقاف تأسیس و نگهداری می‌شدند.[۱۹]

کارآیی مسجد غالبا برای برپایی عبادات روزانه و نماز جمعه بوده که مردان بیشتر در آن شرکت می‌کردند. زنان در عقب صف مردان در حالی که پرده‌ای در بین آنها و مردان بود یا در اتاقی مستقل و یا در طبقه بالا در مراسم حضور داشتند.[۲۰]

به سبب ساز وجود احکام خاص مسجد، غالبا مکانی فارغ محل عبادت برای وضو اختصاص داده میشد.[۲۱] در تاریخ شیعه همانند اهل تسنن، اهمیت مساجد و اقتدار آن‌ها فراز و نشیب فراوان داشته می‌باشد. مسجد مرقدهای شیعیان در کربلا و نجف از حفاظت آل بویه(قرن‌های چهارم و تا پنجم قمری) و صفویه(قرن‌های دهم تا یازدهم قمری) منتفع بوده است. سلسله فاطمی اسماعیلیه(قرن‌های چهارم تا ششم قمری) مساجد بخش اعظمی را در شمال آفریقا تا مصر و حجاز بنا کرد و در تحت نگهبانی قرار داد. صفویه همین شغل را در کشور ایران و کشورهای ساحل خلیج فارس جاری ساختن اعطا کرد. با این فعلا، وقتی که جمعیت شیعه مقهور نیروهای سنی شدند، نه تنها پروسه مسجدسازی به معیار اکثری کاهش یافت؛ بلکه برگزاری مراسمی مانند نماز جمعه نیز رو به کاستی نهاد.[۲۲]

احکام و آداب مسجد

از همان زمان که مسجد در اسلام بنیان گذاشته شد، احکام و آدابی برای حضور در آن و رفت و آمد به آن در قرآن و حدیث ذکر گشت. به ظاهر، اولیه احکام و آدابی که برای مسجد برشمرده شد، مربوط به اموری مانند طهارت و نظافت بود. به عنوان مثال، توصیه‌هایی اکید از رسول اکرم(ص) درباره ثواب پاکیزه کردن مسجد و نکوهش آلوده و کثیف کردن آن، در چنگ می باشد که راجع به «آداب» می‌گنجند.[۲۳] درباره شخص نمازگزار و اشیا و حالات مربوط به او نیز احکام فقاهتی خاصی اوضاع و احوال گردیده‌است؛ برای مثال ورود به مسجد در حالت جنابت حرام شمرده شده یا پوشیدن جامه سفید و پاکیزه برای حضور در مسجد مستحب و جامه سیاه و چرک الود مکروه میباشد.[۲۴]

مداقه و فضیلت مسجد

عبدالحسین زرین‌کوب:

«در حین نسلها و قرن ها در فاصله آفاق مختلف، هنر اسلامی ملجائی پاک‌تر و نمایشگاهی امن‌تر از مسجد نداشته میباشد.»[۲۵]

در فرهنگ و تمدن اسلامی، متاثر از قرآن مهربان و روایات بزرگان دینی، مسجد حرمت و رده ویژه‌ای دارااست. قرآن کریم و مهربان برپا داشتن و نگهداری مسجد را عمل اشخاصی خوانده که به آفریدگار و روز قیامت ایمان دارا‌هستند.[۲۶] قداست و فضیلت مسجد نزد مسلمانان از عامل ها محافظت بنای آن بوده میباشد. مسلمانها بنابر آموزه‌های اسلامی، خود را موظف به محافظت و تعمیر مساجد می‌دانستند و به این رو، می‌کوشیدند در عمارت، نگهداری و بازسازی مسجد نقشی بر عهده گیرند.[۲۷]

مسجد مهمترین بنای حوزه فرهنگ وتمدن اسلامی می باشد زیرا در طول چهارده قرن همگی نبوغ و استعداد معنوی و هنری و مهارتهای صنعتی در ساختن و بنای مسجد تمرکز یافته هست.[۲۸]

معماری

مساجد در مناطق متفاوت عالم به حیث معماری مشابهت‌هایی بسیار به یکدیگر دارند؛ با این موقتا، در هر حوزه‌‌ای پذیرای خصوصیات معماری و هنری آن حوزه‌ نیز شده و تفاوتهایی با دیگر مساجد یافته‌اند. بنابراین، معماری مساجد هر میهن گویای ویژگی‌های معماری ساکن آن میهن شد‌ه‌است.[۲۹]

مساجد در کشورها و مناطق گوناگون علی رغم اختلافهای معماری، بناها، بخش ها و اشیای ذیل را همگی دارایند:

منبر

پیش از ظهور اسلام منبر در حجاز وجود نداشت و سخنرانان برای سخنرانی بر نیزه تکیه می‌دادند و حرف می‌راندند. رسول اکرم(ص) نیز استارت رسالت به صورت ایستاده و با تکیه بر درختی (استوانه حنانه) خطبه می‌خواند تا این که برای او منبری با سه یا چهار پله ساختند. در بعضا منابع روایی از واژه «منبر» برای سخنرانی پیامبر(ص) خیال و خاطر شده که شاید بتوان از آن برداشت کرد که در آن فرصت منبر به فعالیت می‌رفته می‌باشد؛ از جمله کلینی آورده هست: «صعد رسول الله(ص) المنبر ذات یوم فحمد الله و اثنی علیه و...؛ روزی پیامبر(ص) از منبر بالا رفت و بعد خدای را سپاس و حمد اعلام کرد و....»[۳۰] البته درین که چه کسی برای او منبر تشکیل داد اختلاف میباشد. منابع از غلام زنی از انصار،[۳۱] غلام زنی از مهاجران،[۳۲] یکی صحابه[۳۳] یا مردی رومی نام برده‌اند.[۳۴]

منبر آغاز محل ارشاد نبی اکرم(ص) برای مؤمنان و منزلت تجلی صحبت پروردگار بر زبان او بود. آنگاه حضرت، در مساجد جامع شهرهای گوناگون منبر ساختند و به تدریج در قرن ها آینده تا به امروز این سنت به تمامی مساجد شهرها و روستاهای توسعه و گسترش یافت. منبر در طول تاریخ از کارآمدترین اجزای مسجد بوده است. منبر تریبون حکومت اسلامی بود، از آن برای نقص‌ خطبه و راهنمایی و اعلام موضع‌ها سیاسی، اجتماعی و فرهنگی استفاده می‌شد. با گذشت فرصت، مبلغان و واعظان از آن برای تبلیغ آیین، فقها برای بیان احکام آئین و تدریس معارف اسلامی، مفسران برای تبیین نکات قرآنی و محدثان برای بیان و املای احادیث استعمال کرده‌اند.[۳۵]

محراب

نوشتار اصلی: محراب

محراب یک تورفتگی قوسدار می‌باشد که در دیوار قبله تعبیه شده می باشد و جهت مسجد الحرام را آرم می‌دهد. محراب به این شکل، در اواخر سده اولیه هجری ابتکار عمل شد. پیش از آن، جهت قبله را در مساجد باز بدون دیوار از طریق فرو کردن عمودی در ماسه یا چنان که در خانه نبی در مدینه کار شد، به یاری یک قطعه سنگ آرم می‌دادند.[۳۶]

مناره

مناره، سازه‌ای برج‌مانند هست که کارکرد اول‌اش اذان گفتن بر فراز آن هنگام نمازهای پنجگانه بوده هست. مأذنه، مئذنه، منار، صومعه و گل‌تیم، نامهای دیگری هستند که برای این سازه به عمل میروند. در حین نبی(ص)مساجد مناره نداشتند. با بسط دولت اسلامی و گران قدر‌تر شدن شهرها، مایحتاج شد تا در کنار هر مسجدی مناره‌ای برای اذان بیان کردن و خبر رساندن مردم از وقت نماز بسازند. امروزه که مسلمان‌ها از وسایل دیگری برای دور اندیشی از وقت نماز و شنیدن اذان سود می برند، کارکرد مناره‌ها تنها دکوری و تشخیص مساجد از دیگر بناهای شهر میباشد.[۳۷] تعداد مناره‌های مساجد در بخش ها متفاوت یکسان نیست. در ایران، غالب

مَسْجد مکان عبادت خدا و تلاوت نماز که ممکن است ساختمانی محصور یا زمین سوای سقف و دیوار باشد. مسجد قبا اولیه مسجدی است که در اسلام ساخته شد.

در شریعت اسلامی، مسجد آداب و احکامی ویژه دارد. از مسجد غالباً برای عبادت جمعی و فعالیت‌های فقهی گروهی استفاده می‌گردد و مهمترین عبادتی که در آن به جا می آورند، نماز جماعت می‌باشد.

مسجد علاوه بر کاربرد عبادی، کارکردهای اجتماعی، سیاسی، آموزشی و قضایی برای مسلمانها داشته که برخی از این کارکردها تاکنون باقیمانده است. مساجد در جمهوری اسلامی ایران، نقش مهمی در توفیق انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ش اعمال کردند.

فهرست

۱ مضمون‌‌شناسی

۲ مسجد در قرآن

۳ پیشینه مسجد در اسلام

۴ احکام و آداب مسجد

۵ مداقه و فضیلت مسجد

۶ معماری

۶.۱ منبر

۶.۲ محراب

۶.۳ مناره

۶.۴ مقصوره

۷ کارکردها

۷.۱ کارکرد آموزشی

۷.۲ کارکرد اجتماعی

۸ نقش مسجد در انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران و امان مقدس

۹ جستارهای وابسته

۱۰ پانویس

۱۱ منابع

مضمون‌‌شناسی

«مسجَد» در زبان عربی به معنای نهادن پیشانی بر زمین و به خاک افتادن به علامت کمال خضوع و خشوع میباشد و مسجِد به معنای جایی است مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد که در آنجا سجده می‌کنند.[۱] برخی معتقدند واژه مسجد از واژه و کلمه‌ای غیر عربی «msgď» به معنای معبد گرفته شد‌ه‌است که در متون زبان آرامی مربوط به قرن پنجم پیش از به دنیاآمدن مسیح وجود داراست.[۲] در عصر پیش از اسلام این کلمه و واژه برای اشاره به جای جای و معبدی بوده که در آن آفریدگار را عبادت می‌کرده‌اند.[۳] برخی معتقدند واژه و کلمه «مساجد» در آیه چهلم سوره حج در همین مضمون‌ به عمل رفته می‌باشد.[۴]

دهخدا با استناد به منابع قدیمی و ذکر آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد نمونه‌های بسیار از آنان نوشته میباشد که کلمه عربی مسجد، اساسا، به صورت کلمه «مَزگِت» از زبان آرامی وارد عربی و فارسی گردیده است.[۵] او به نقل از این منابع آورده است که حروف «ز»، «گ» و «ت» در عربی به «س»، «ج» و «د» تغییر کرده و مسجد در عربی یعنی جای سجده کردن. به نقل این منابع، مزگت به معنای نمازخانه، خانۀ پروردگار، «خانه‌ای که برای پرستش پروردگار بسازند و هرکس خواست در آن عبادت کند» و نظائر آن می‌آمده میباشد.[۶]

مسجد در اصطلاح رایج فعلی به معنای عبادتگاه خاص مسلمانها و محل نماز خواندن آنهاست. گفته‌اند از آن رو که مسلمان ها در نماز، سجده می‌کنند و سجده نهایت خضوع و خشوع شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد در عبادت می باشد، این مکان را مسجد به معنای جای سجده نامیده‌اند. مسجد، به حیث فقهی احکامی ویژه داراست و به نظر مادی ممکن است عبارت از یک ساختمان محصور فی مابین دیوارها یا یک زمین بدون سقف و دیوار باشد.[نیازمند منبع]

«مسجد جامع» نیز به معنای مسجد به فعالیت می‌رود ولی غالبا مراد از این واژه مسجدهای گرانقدر یا مساجدی در شهرها می‌باشد که نماز جمعه در آن اقامه می گردد.[۷]

مسجد در قرآن

کلمه و واژه مسجد بیست و هشت بار به طور عده و مفرد در قرآن به فعالیت رفته است که در برخی از آن‌ها از اهمیت مسجد و محافظت آن حرف رفته هست؛ به عنوان مثال: «إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّكاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسی أُولئِكَ أَنْ یكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِین (ترجمه: مساجد را صرفا كسی آباد میكند كه به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نماز را برپا داراست و زكات بدهد و از كسی جز خدا نترسد- امید‌است‌ آن ها هدایت یابند.)[ توبه–۱۸]

مالکیت مسجد در قرآن به آفریدگار نسبت داده شده میباشد.(جن/۱۸) از امام درستگو(ع) از علت احترام مساجد پرسیدند، آن حضرت در پاسخ گفتند: «زیرا مساجد خانه‌های پروردگار در زمین‌اند».[۸]

در آیه ۱۲۵ سوره بقره، به مسجد مکه که همان مسجدالحرام میباشد، به عنوان مکانی برای شغل‌های آیینی و نیز محل گرد هم وارد شدن اشاره گردیده‌است [۹] و در آیه ۹۶ سوره آل عمران این مسجد به عنوان اولیه خانه‌ای که برای عبادت مردم برپا شده، ذکر شده است.[۱۰]

پیشینه مسجد در اسلام

عبدالحسین زرین‌کوب:

«که ذکر کرد در اسلام، آیین را با هنر سازگاری نیست؟ برعکس، این هردو یکدیگر را در آغوش میکشند و آن هم در مسجد.»[۱۱]

بنابر تعالیم رسول اکرم(ص)، عبادت آفریدگار و نماز، به مکانی خاص نیاز ندارد و در هر جایی از زمین می‌توان خداوند را عبادت کرد و نماز گزارد؛ چنان که در حدیثی از آن حضرت نقل شد‌ه‌است: «جُعِلَت لِی كُلَّ أرضٍ طَیبَةٍ مَسجِداً وَ طَهوراً (همگی زمین برای من منزه و مسجد قرار داده گردیده است.»[۱۲]) به این رو، مسلمانها پیش از سفر، جایی خاص برای نماز گزاردن نداشتند و هر جا که قابلیت و امکان آن آماده بود نماز می‌خواندند و فرستاده(ص) هم پا کسانی انگشت‌شمار مانند امام علی (ع) نماز را به صورت مخفیانه ادا می‌کرد.[۱۳] بنابر گزارش‌هایی در منابع تاریخ اسلام، آن حضرت پس از علنی شدن دعوت، گاهی کنار کعبه نماز می‌گزارد.[۱۴]

مسجد قبا اول مسجدی می‌باشد که در اسلام ساخته شد. زمانی فرستاده از مکه به مدینه می‌آمد، پیش از ورود به مدینه یک هفته در قبا ماند و در این زمان به درخواست مردم مسجدی درین حوزه‌ تشکیل داد. برخی گفته‌اند این مسجد به توصیه عمار یاسر تاسیس شده است.[۱۵]

با مسافرت مسلمان‌ها به مدینه، پیامبر مکانی را برای نماز جماعت و نیز گرد هم آیی مسلمان‌ها برگزید و با ملازمت و همراهی مؤمنان آن مکان را به صورتی بی آلایش برای این کار مهیا کرد. این مسجد که مسجدالنبی یا مسجد رسول نام گرفت، به زودی رده ویژه‌ای نزد مسلمان ها یافت و به مکانی برای عبادت، آموزش مذهبی، عمل‌های جمعی و تصمیم‌گیری‌های اصلی سیاسی تبدیل شد. قبلا، فرستاده در بعضی مکانهای مکه به همدم مؤمنان نماز جماعت خوانده بود البته جایی را به عنوان مسجد گزینش نکرده بود.[نیازمند منبع]

مسجدْ بعد از سفر، افزون بر عبادت، مرکزی برای اداره حکومت بود و آن گاه به عنوان مکانی آموزشی و تبلیغی نیز به کار رفت. بعد ها هنگامی دار‌الحکومه و مدرسه ساختند، مسجد به عبادت اختصاص داده شد؛ گرچه گهگاه از آن به عنوان مدرسه نیز به کار گیری میشد.[۱۶]

نمایی از مسجد کوفه

در جریان فتوحات عراق و شمال آفریقا در قرن اول هجری، مسلمان ها با الگوبرداری از پیامبر اکرم(ص) در مدینه، معمولا فضایی را که در راس اردوگاه‌هایشان قرار داشت به مسجد اساسی اختصاص می‌دادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون بصره، کوفه، فسطاط و قیروان این محل‌های عبادت نیز به بناهایی همیشگی تبدیل شدند. از همین سر مشق در بنیانگذاری بغداد در قرن دوم هجری و قاهره در قرن چهارم هجری استفاده شد. مسلمانان در شهرهایی که فتح می‌کردند مانند دمشق، بیت المقدس و مدائن مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا می‌نهادند.[۱۷]

احداث مساجد پس از مسجد قبا و مسجد النبی در دیگر مناطقی که اسلام بدانها نحوه می‌یافت، انجام می‌گرفت. در قرن نخستین قمری مسجد کوفه(۱۷ق.)، مسجد فسطاط(۲۱ق.) و جامع بصره(۲۴ق.) به اهتمام مسلمان‌ها ساخته شد.[۱۸]

به گفته ابن خلدون(م. ۸۰۸ق) دو نوع مسجد شهری وجود داشته هست: مساجد بلندمرتبه ذیل اختیار دولت برای نمازهای جمعه و اجتماعات مهم مسلمانان و مساجد کوچک که بوسیله بخش‌های متعدد جمعیت شهری ساخته و اداره می‌شدند. در طی اولیه معمول این بود که به تقلید از آداب و رسوم پیش از اسلام و نیز طرز و سیره رسول در مدینه، خلفا یا فرمانداران منصوب آنها اقامتگاه خود را در کنار مسجد جامع برپا کنند در حالی که مردم بی آلایش مساجد خود را در محلات خاندان‌ای خود می‌ساختند. با افزایش شدید قدرت و ثروت امپراتوری‌های اسلامی و جداگانه شدن اقامتگاه حاکمان، بر تعداد مساجد دولتی و غیردولتی به شدت افزوده شد. هر دو نوع معمولا به یاری مردم و درآمدهای اوقاف تأسیس و نگهداری می‌شدند.[۱۹]

کارآیی مسجد غالبا برای برپایی عبادات روزانه و نماز جمعه بوده که مردان بیشتر در آن شرکت می‌کردند. زنان در عقب صف مردان در حالی که پرده‌ای در بین آنها و مردان بود یا در اتاقی مستقل و یا در طبقه بالا در مراسم حضور داشتند.[۲۰]

به سبب ساز وجود احکام خاص مسجد، غالبا مکانی فارغ محل عبادت برای وضو اختصاص داده میشد.[۲۱] در تاریخ شیعه همانند اهل تسنن، اهمیت مساجد و اقتدار آن‌ها فراز و نشیب فراوان داشته می‌باشد. مسجد مرقدهای شیعیان در کربلا و نجف از حفاظت آل بویه(قرن‌های چهارم و تا پنجم قمری) و صفویه(قرن‌های دهم تا یازدهم قمری) منتفع بوده است. سلسله فاطمی اسماعیلیه(قرن‌های چهارم تا ششم قمری) مساجد بخش اعظمی را در شمال آفریقا تا مصر و حجاز بنا کرد و در تحت نگهبانی قرار داد. صفویه همین شغل را در کشور ایران و کشورهای ساحل خلیج فارس جاری ساختن اعطا کرد. با این فعلا، وقتی که جمعیت شیعه مقهور نیروهای سنی شدند، نه تنها پروسه مسجدسازی به معیار اکثری کاهش یافت؛ بلکه برگزاری مراسمی مانند نماز جمعه نیز رو به کاستی نهاد.[۲۲]

احکام و آداب مسجد

از همان زمان که مسجد در اسلام بنیان گذاشته شد، احکام و آدابی برای حضور در آن و رفت و آمد به آن در قرآن و حدیث ذکر گشت. به ظاهر، اولیه احکام و آدابی که برای مسجد برشمرده شد، مربوط به اموری مانند طهارت و نظافت بود. به عنوان مثال، توصیه‌هایی اکید از رسول اکرم(ص) درباره ثواب پاکیزه کردن مسجد و نکوهش آلوده و کثیف کردن آن، در چنگ می باشد که راجع به «آداب» می‌گنجند.[۲۳] درباره شخص نمازگزار و اشیا و حالات مربوط به او نیز احکام فقاهتی خاصی اوضاع و احوال گردیده‌است؛ برای مثال ورود به مسجد در حالت جنابت حرام شمرده شده یا پوشیدن جامه سفید و پاکیزه برای حضور در مسجد مستحب و جامه سیاه و چرک الود مکروه میباشد.[۲۴]

مداقه و فضیلت مسجد

عبدالحسین زرین‌کوب:

«در حین نسلها و قرن ها در فاصله آفاق مختلف، هنر اسلامی ملجائی پاک‌تر و نمایشگاهی امن‌تر از مسجد نداشته میباشد.»[۲۵]

در فرهنگ و تمدن اسلامی، متاثر از قرآن مهربان و روایات بزرگان دینی، مسجد حرمت و رده ویژه‌ای دارااست. قرآن کریم و مهربان برپا داشتن و نگهداری مسجد را عمل اشخاصی خوانده که به آفریدگار و روز قیامت ایمان دارا‌هستند.[۲۶] قداست و فضیلت مسجد نزد مسلمانان از عامل ها محافظت بنای آن بوده میباشد. مسلمانها بنابر آموزه‌های اسلامی، خود را موظف به محافظت و تعمیر مساجد می‌دانستند و به این رو، می‌کوشیدند در عمارت، نگهداری و بازسازی مسجد نقشی بر عهده گیرند.[۲۷]

مسجد مهمترین بنای حوزه فرهنگ وتمدن اسلامی می باشد زیرا در طول چهارده قرن همگی نبوغ و استعداد معنوی و هنری و مهارتهای صنعتی در ساختن و بنای مسجد تمرکز یافته هست.[۲۸]

معماری

مساجد در مناطق متفاوت عالم به حیث معماری مشابهت‌هایی بسیار به یکدیگر دارند؛ با این موقتا، در هر حوزه‌‌ای پذیرای خصوصیات معماری و هنری آن حوزه‌ نیز شده و تفاوتهایی با دیگر مساجد یافته‌اند. بنابراین، معماری مساجد هر میهن گویای ویژگی‌های معماری ساکن آن میهن شد‌ه‌است.[۲۹]

مساجد در کشورها و مناطق گوناگون علی رغم اختلافهای معماری، بناها، بخش ها و اشیای ذیل را همگی دارایند:

منبر

پیش از ظهور اسلام منبر در حجاز وجود نداشت و سخنرانان برای سخنرانی بر نیزه تکیه می‌دادند و حرف می‌راندند. رسول اکرم(ص) نیز استارت رسالت به صورت ایستاده و با تکیه بر درختی (استوانه حنانه) خطبه می‌خواند تا این که برای او منبری با سه یا چهار پله ساختند. در بعضا منابع روایی از واژه «منبر» برای سخنرانی پیامبر(ص) خیال و خاطر شده که شاید بتوان از آن برداشت کرد که در آن فرصت منبر به فعالیت می‌رفته می‌باشد؛ از جمله کلینی آورده هست: «صعد رسول الله(ص) المنبر ذات یوم فحمد الله و اثنی علیه و...؛ روزی پیامبر(ص) از منبر بالا رفت و بعد خدای را سپاس و حمد اعلام کرد و....»[۳۰] البته درین که چه کسی برای او منبر تشکیل داد اختلاف میباشد. منابع از غلام زنی از انصار،[۳۱] غلام زنی از مهاجران،[۳۲] یکی صحابه[۳۳] یا مردی رومی نام برده‌اند.[۳۴]

منبر آغاز محل ارشاد نبی اکرم(ص) برای مؤمنان و منزلت تجلی صحبت پروردگار بر زبان او بود. آنگاه حضرت، در مساجد جامع شهرهای گوناگون منبر ساختند و به تدریج در قرن ها آینده تا به امروز این سنت به تمامی مساجد شهرها و روستاهای توسعه و گسترش یافت. منبر در طول تاریخ از کارآمدترین اجزای مسجد بوده است. منبر تریبون حکومت اسلامی بود، از آن برای نقص‌ خطبه و راهنمایی و اعلام موضع‌ها سیاسی، اجتماعی و فرهنگی استفاده می‌شد. با گذشت فرصت، مبلغان و واعظان از آن برای تبلیغ آیین، فقها برای بیان احکام آئین و تدریس معارف اسلامی، مفسران برای تبیین نکات قرآنی و محدثان برای بیان و املای احادیث استعمال کرده‌اند.[۳۵]

محراب

نوشتار اصلی: محراب

محراب یک تورفتگی قوسدار می‌باشد که در دیوار قبله تعبیه شده می باشد و جهت مسجد الحرام را آرم می‌دهد. محراب به این شکل، در اواخر سده اولیه هجری ابتکار عمل شد. پیش از آن، جهت قبله را در مساجد باز بدون دیوار از طریق فرو کردن عمودی در ماسه یا چنان که در خانه نبی در مدینه کار شد، به یاری یک قطعه سنگ آرم می‌دادند.[۳۶]

مناره

مناره، سازه‌ای برج‌مانند هست که کارکرد اول‌اش اذان گفتن بر فراز آن هنگام نمازهای پنجگانه بوده هست. مأذنه، مئذنه، منار، صومعه و گل‌تیم، نامهای دیگری هستند که برای این سازه به عمل میروند. در حین نبی(ص)مساجد مناره نداشتند. با بسط دولت اسلامی و گران قدر‌تر شدن شهرها، مایحتاج شد تا در کنار هر مسجدی مناره‌ای برای اذان بیان کردن و خبر رساندن مردم از وقت نماز بسازند. امروزه که مسلمان‌ها از وسایل دیگری برای دور اندیشی از وقت نماز و شنیدن اذان سود می برند، کارکرد مناره‌ها تنها دکوری و تشخیص مساجد از دیگر بناهای شهر میباشد.[۳۷] تعداد مناره‌های مساجد در بخش ها متفاوت یکسان نیست. در ایران، غالب

مَسْجد مکان عبادت خدا و تلاوت نماز که ممکن است ساختمانی محصور یا زمین سوای سقف و دیوار باشد. مسجد قبا اولیه مسجدی است که در اسلام ساخته شد.

در شریعت اسلامی، مسجد آداب و احکامی ویژه دارد. از مسجد غالباً برای عبادت جمعی و فعالیت‌های فقهی گروهی استفاده می‌گردد و مهمترین عبادتی که در آن به جا می آورند، نماز جماعت می‌باشد.

مسجد علاوه بر کاربرد عبادی، کارکردهای اجتماعی، سیاسی، آموزشی و قضایی برای مسلمانها داشته که برخی از این کارکردها تاکنون باقیمانده است. مساجد در جمهوری اسلامی ایران، نقش مهمی در توفیق انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ش اعمال کردند.

فهرست

۱ مضمون‌‌شناسی

۲ مسجد در قرآن

۳ پیشینه مسجد در اسلام

۴ احکام و آداب مسجد

۵ مداقه و فضیلت مسجد

۶ معماری

۶.۱ منبر

۶.۲ محراب

۶.۳ مناره

۶.۴ مقصوره

۷ کارکردها

۷.۱ کارکرد آموزشی

۷.۲ کارکرد اجتماعی

۸ نقش مسجد در انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران و امان مقدس

۹ جستارهای وابسته

۱۰ پانویس

۱۱ منابع

مضمون‌‌شناسی

«مسجَد» در زبان عربی به معنای نهادن پیشانی بر زمین و به خاک افتادن به علامت کمال خضوع و خشوع میباشد و مسجِد به معنای جایی است مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد که در آنجا سجده می‌کنند.[۱] برخی معتقدند واژه مسجد از واژه و کلمه‌ای غیر عربی «msgď» به معنای معبد گرفته شد‌ه‌است که در متون زبان آرامی مربوط به قرن پنجم پیش از به دنیاآمدن مسیح وجود داراست.[۲] در عصر پیش از اسلام این کلمه و واژه برای اشاره به جای جای و معبدی بوده که در آن آفریدگار را عبادت می‌کرده‌اند.[۳] برخی معتقدند واژه و کلمه «مساجد» در آیه چهلم سوره حج در همین مضمون‌ به عمل رفته می‌باشد.[۴]

دهخدا با استناد به منابع قدیمی و ذکر آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد نمونه‌های بسیار از آنان نوشته میباشد که کلمه عربی مسجد، اساسا، به صورت کلمه «مَزگِت» از زبان آرامی وارد عربی و فارسی گردیده است.[۵] او به نقل از این منابع آورده است که حروف «ز»، «گ» و «ت» در عربی به «س»، «ج» و «د» تغییر کرده و مسجد در عربی یعنی جای سجده کردن. به نقل این منابع، مزگت به معنای نمازخانه، خانۀ پروردگار، «خانه‌ای که برای پرستش پروردگار بسازند و هرکس خواست در آن عبادت کند» و نظائر آن می‌آمده میباشد.[۶]

مسجد در اصطلاح رایج فعلی به معنای عبادتگاه خاص مسلمانها و محل نماز خواندن آنهاست. گفته‌اند از آن رو که مسلمان ها در نماز، سجده می‌کنند و سجده نهایت خضوع و خشوع شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد در عبادت می باشد، این مکان را مسجد به معنای جای سجده نامیده‌اند. مسجد، به حیث فقهی احکامی ویژه داراست و به نظر مادی ممکن است عبارت از یک ساختمان محصور فی مابین دیوارها یا یک زمین بدون سقف و دیوار باشد.[نیازمند منبع]

«مسجد جامع» نیز به معنای مسجد به فعالیت می‌رود ولی غالبا مراد از این واژه مسجدهای گرانقدر یا مساجدی در شهرها می‌باشد که نماز جمعه در آن اقامه می گردد.[۷]

مسجد در قرآن

کلمه و واژه مسجد بیست و هشت بار به طور عده و مفرد در قرآن به فعالیت رفته است که در برخی از آن‌ها از اهمیت مسجد و محافظت آن حرف رفته هست؛ به عنوان مثال: «إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّكاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسی أُولئِكَ أَنْ یكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِین (ترجمه: مساجد را صرفا كسی آباد میكند كه به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نماز را برپا داراست و زكات بدهد و از كسی جز خدا نترسد- امید‌است‌ آن ها هدایت یابند.)[ توبه–۱۸]

مالکیت مسجد در قرآن به آفریدگار نسبت داده شده میباشد.(جن/۱۸) از امام درستگو(ع) از علت احترام مساجد پرسیدند، آن حضرت در پاسخ گفتند: «زیرا مساجد خانه‌های پروردگار در زمین‌اند».[۸]

در آیه ۱۲۵ سوره بقره، به مسجد مکه که همان مسجدالحرام میباشد، به عنوان مکانی برای شغل‌های آیینی و نیز محل گرد هم وارد شدن اشاره گردیده‌است [۹] و در آیه ۹۶ سوره آل عمران این مسجد به عنوان اولیه خانه‌ای که برای عبادت مردم برپا شده، ذکر شده است.[۱۰]

پیشینه مسجد در اسلام

عبدالحسین زرین‌کوب:

«که ذکر کرد در اسلام، آیین را با هنر سازگاری نیست؟ برعکس، این هردو یکدیگر را در آغوش میکشند و آن هم در مسجد.»[۱۱]

بنابر تعالیم رسول اکرم(ص)، عبادت آفریدگار و نماز، به مکانی خاص نیاز ندارد و در هر جایی از زمین می‌توان خداوند را عبادت کرد و نماز گزارد؛ چنان که در حدیثی از آن حضرت نقل شد‌ه‌است: «جُعِلَت لِی كُلَّ أرضٍ طَیبَةٍ مَسجِداً وَ طَهوراً (همگی زمین برای من منزه و مسجد قرار داده گردیده است.»[۱۲]) به این رو، مسلمانها پیش از سفر، جایی خاص برای نماز گزاردن نداشتند و هر جا که قابلیت و امکان آن آماده بود نماز می‌خواندند و فرستاده(ص) هم پا کسانی انگشت‌شمار مانند امام علی (ع) نماز را به صورت مخفیانه ادا می‌کرد.[۱۳] بنابر گزارش‌هایی در منابع تاریخ اسلام، آن حضرت پس از علنی شدن دعوت، گاهی کنار کعبه نماز می‌گزارد.[۱۴]

مسجد قبا اول مسجدی می‌باشد که در اسلام ساخته شد. زمانی فرستاده از مکه به مدینه می‌آمد، پیش از ورود به مدینه یک هفته در قبا ماند و در این زمان به درخواست مردم مسجدی درین حوزه‌ تشکیل داد. برخی گفته‌اند این مسجد به توصیه عمار یاسر تاسیس شده است.[۱۵]

با مسافرت مسلمان‌ها به مدینه، پیامبر مکانی را برای نماز جماعت و نیز گرد هم آیی مسلمان‌ها برگزید و با ملازمت و همراهی مؤمنان آن مکان را به صورتی بی آلایش برای این کار مهیا کرد. این مسجد که مسجدالنبی یا مسجد رسول نام گرفت، به زودی رده ویژه‌ای نزد مسلمان ها یافت و به مکانی برای عبادت، آموزش مذهبی، عمل‌های جمعی و تصمیم‌گیری‌های اصلی سیاسی تبدیل شد. قبلا، فرستاده در بعضی مکانهای مکه به همدم مؤمنان نماز جماعت خوانده بود البته جایی را به عنوان مسجد گزینش نکرده بود.[نیازمند منبع]

مسجدْ بعد از سفر، افزون بر عبادت، مرکزی برای اداره حکومت بود و آن گاه به عنوان مکانی آموزشی و تبلیغی نیز به کار رفت. بعد ها هنگامی دار‌الحکومه و مدرسه ساختند، مسجد به عبادت اختصاص داده شد؛ گرچه گهگاه از آن به عنوان مدرسه نیز به کار گیری میشد.[۱۶]

نمایی از مسجد کوفه

در جریان فتوحات عراق و شمال آفریقا در قرن اول هجری، مسلمان ها با الگوبرداری از پیامبر اکرم(ص) در مدینه، معمولا فضایی را که در راس اردوگاه‌هایشان قرار داشت به مسجد اساسی اختصاص می‌دادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون بصره، کوفه، فسطاط و قیروان این محل‌های عبادت نیز به بناهایی همیشگی تبدیل شدند. از همین سر مشق در بنیانگذاری بغداد در قرن دوم هجری و قاهره در قرن چهارم هجری استفاده شد. مسلمانان در شهرهایی که فتح می‌کردند مانند دمشق، بیت المقدس و مدائن مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا می‌نهادند.[۱۷]

احداث مساجد پس از مسجد قبا و مسجد النبی در دیگر مناطقی که اسلام بدانها نحوه می‌یافت، انجام می‌گرفت. در قرن نخستین قمری مسجد کوفه(۱۷ق.)، مسجد فسطاط(۲۱ق.) و جامع بصره(۲۴ق.) به اهتمام مسلمان‌ها ساخته شد.[۱۸]

به گفته ابن خلدون(م. ۸۰۸ق) دو نوع مسجد شهری وجود داشته هست: مساجد بلندمرتبه ذیل اختیار دولت برای نمازهای جمعه و اجتماعات مهم مسلمانان و مساجد کوچک که بوسیله بخش‌های متعدد جمعیت شهری ساخته و اداره می‌شدند. در طی اولیه معمول این بود که به تقلید از آداب و رسوم پیش از اسلام و نیز طرز و سیره رسول در مدینه، خلفا یا فرمانداران منصوب آنها اقامتگاه خود را در کنار مسجد جامع برپا کنند در حالی که مردم بی آلایش مساجد خود را در محلات خاندان‌ای خود می‌ساختند. با افزایش شدید قدرت و ثروت امپراتوری‌های اسلامی و جداگانه شدن اقامتگاه حاکمان، بر تعداد مساجد دولتی و غیردولتی به شدت افزوده شد. هر دو نوع معمولا به یاری مردم و درآمدهای اوقاف تأسیس و نگهداری می‌شدند.[۱۹]

کارآیی مسجد غالبا برای برپایی عبادات روزانه و نماز جمعه بوده که مردان بیشتر در آن شرکت می‌کردند. زنان در عقب صف مردان در حالی که پرده‌ای در بین آنها و مردان بود یا در اتاقی مستقل و یا در طبقه بالا در مراسم حضور داشتند.[۲۰]

به سبب ساز وجود احکام خاص مسجد، غالبا مکانی فارغ محل عبادت برای وضو اختصاص داده میشد.[۲۱] در تاریخ شیعه همانند اهل تسنن، اهمیت مساجد و اقتدار آن‌ها فراز و نشیب فراوان داشته می‌باشد. مسجد مرقدهای شیعیان در کربلا و نجف از حفاظت آل بویه(قرن‌های چهارم و تا پنجم قمری) و صفویه(قرن‌های دهم تا یازدهم قمری) منتفع بوده است. سلسله فاطمی اسماعیلیه(قرن‌های چهارم تا ششم قمری) مساجد بخش اعظمی را در شمال آفریقا تا مصر و حجاز بنا کرد و در تحت نگهبانی قرار داد. صفویه همین شغل را در کشور ایران و کشورهای ساحل خلیج فارس جاری ساختن اعطا کرد. با این فعلا، وقتی که جمعیت شیعه مقهور نیروهای سنی شدند، نه تنها پروسه مسجدسازی به معیار اکثری کاهش یافت؛ بلکه برگزاری مراسمی مانند نماز جمعه نیز رو به کاستی نهاد.[۲۲]

احکام و آداب مسجد

از همان زمان که مسجد در اسلام بنیان گذاشته شد، احکام و آدابی برای حضور در آن و رفت و آمد به آن در قرآن و حدیث ذکر گشت. به ظاهر، اولیه احکام و آدابی که برای مسجد برشمرده شد، مربوط به اموری مانند طهارت و نظافت بود. به عنوان مثال، توصیه‌هایی اکید از رسول اکرم(ص) درباره ثواب پاکیزه کردن مسجد و نکوهش آلوده و کثیف کردن آن، در چنگ می باشد که راجع به «آداب» می‌گنجند.[۲۳] درباره شخص نمازگزار و اشیا و حالات مربوط به او نیز احکام فقاهتی خاصی اوضاع و احوال گردیده‌است؛ برای مثال ورود به مسجد در حالت جنابت حرام شمرده شده یا پوشیدن جامه سفید و پاکیزه برای حضور در مسجد مستحب و جامه سیاه و چرک الود مکروه میباشد.[۲۴]

مداقه و فضیلت مسجد

عبدالحسین زرین‌کوب:

«در حین نسلها و قرن ها در فاصله آفاق مختلف، هنر اسلامی ملجائی پاک‌تر و نمایشگاهی امن‌تر از مسجد نداشته میباشد.»[۲۵]

در فرهنگ و تمدن اسلامی، متاثر از قرآن مهربان و روایات بزرگان دینی، مسجد حرمت و رده ویژه‌ای دارااست. قرآن کریم و مهربان برپا داشتن و نگهداری مسجد را عمل اشخاصی خوانده که به آفریدگار و روز قیامت ایمان دارا‌هستند.[۲۶] قداست و فضیلت مسجد نزد مسلمانان از عامل ها محافظت بنای آن بوده میباشد. مسلمانها بنابر آموزه‌های اسلامی، خود را موظف به محافظت و تعمیر مساجد می‌دانستند و به این رو، می‌کوشیدند در عمارت، نگهداری و بازسازی مسجد نقشی بر عهده گیرند.[۲۷]

مسجد مهمترین بنای حوزه فرهنگ وتمدن اسلامی می باشد زیرا در طول چهارده قرن همگی نبوغ و استعداد معنوی و هنری و مهارتهای صنعتی در ساختن و بنای مسجد تمرکز یافته هست.[۲۸]

معماری

مساجد در مناطق متفاوت عالم به حیث معماری مشابهت‌هایی بسیار به یکدیگر دارند؛ با این موقتا، در هر حوزه‌‌ای پذیرای خصوصیات معماری و هنری آن حوزه‌ نیز شده و تفاوتهایی با دیگر مساجد یافته‌اند. بنابراین، معماری مساجد هر میهن گویای ویژگی‌های معماری ساکن آن میهن شد‌ه‌است.[۲۹]

مساجد در کشورها و مناطق گوناگون علی رغم اختلافهای معماری، بناها، بخش ها و اشیای ذیل را همگی دارایند:

منبر

پیش از ظهور اسلام منبر در حجاز وجود نداشت و سخنرانان برای سخنرانی بر نیزه تکیه می‌دادند و حرف می‌راندند. رسول اکرم(ص) نیز استارت رسالت به صورت ایستاده و با تکیه بر درختی (استوانه حنانه) خطبه می‌خواند تا این که برای او منبری با سه یا چهار پله ساختند. در بعضا منابع روایی از واژه «منبر» برای سخنرانی پیامبر(ص) خیال و خاطر شده که شاید بتوان از آن برداشت کرد که در آن فرصت منبر به فعالیت می‌رفته می‌باشد؛ از جمله کلینی آورده هست: «صعد رسول الله(ص) المنبر ذات یوم فحمد الله و اثنی علیه و...؛ روزی پیامبر(ص) از منبر بالا رفت و بعد خدای را سپاس و حمد اعلام کرد و....»[۳۰] البته درین که چه کسی برای او منبر تشکیل داد اختلاف میباشد. منابع از غلام زنی از انصار،[۳۱] غلام زنی از مهاجران،[۳۲] یکی صحابه[۳۳] یا مردی رومی نام برده‌اند.[۳۴]

منبر آغاز محل ارشاد نبی اکرم(ص) برای مؤمنان و منزلت تجلی صحبت پروردگار بر زبان او بود. آنگاه حضرت، در مساجد جامع شهرهای گوناگون منبر ساختند و به تدریج در قرن ها آینده تا به امروز این سنت به تمامی مساجد شهرها و روستاهای توسعه و گسترش یافت. منبر در طول تاریخ از کارآمدترین اجزای مسجد بوده است. منبر تریبون حکومت اسلامی بود، از آن برای نقص‌ خطبه و راهنمایی و اعلام موضع‌ها سیاسی، اجتماعی و فرهنگی استفاده می‌شد. با گذشت فرصت، مبلغان و واعظان از آن برای تبلیغ آیین، فقها برای بیان احکام آئین و تدریس معارف اسلامی، مفسران برای تبیین نکات قرآنی و محدثان برای بیان و املای احادیث استعمال کرده‌اند.[۳۵]

محراب

نوشتار اصلی: محراب

محراب یک تورفتگی قوسدار می‌باشد که در دیوار قبله تعبیه شده می باشد و جهت مسجد الحرام را آرم می‌دهد. محراب به این شکل، در اواخر سده اولیه هجری ابتکار عمل شد. پیش از آن، جهت قبله را در مساجد باز بدون دیوار از طریق فرو کردن عمودی در ماسه یا چنان که در خانه نبی در مدینه کار شد، به یاری یک قطعه سنگ آرم می‌دادند.[۳۶]

مناره

مناره، سازه‌ای برج‌مانند هست که کارکرد اول‌اش اذان گفتن بر فراز آن هنگام نمازهای پنجگانه بوده هست. مأذنه، مئذنه، منار، صومعه و گل‌تیم، نامهای دیگری هستند که برای این سازه به عمل میروند. در حین نبی(ص)مساجد مناره نداشتند. با بسط دولت اسلامی و گران قدر‌تر شدن شهرها، مایحتاج شد تا در کنار هر مسجدی مناره‌ای برای اذان بیان کردن و خبر رساندن مردم از وقت نماز بسازند. امروزه که مسلمان‌ها از وسایل دیگری برای دور اندیشی از وقت نماز و شنیدن اذان سود می برند، کارکرد مناره‌ها تنها دکوری و تشخیص مساجد از دیگر بناهای شهر میباشد.[۳۷] تعداد مناره‌های مساجد در بخش ها متفاوت یکسان نیست. در ایران، غالب