خصوصیت‌های اولی مسجد شبستان دار اهل ایران
مساجد شبستانی اولی مساجدی می باشند که بوسیله معماران اهل ایران ساخته شدند. این مساجد ظواهر معمولی و بی‌آلایش داشتند که دربرگیرنده؛ فضای مسقف، کبیر با کانون منفرد یعنی دیوار قبله بوده و محراب به‌شکل طاق نمایی در آن ها قرار می‌گرفت. اولی مسجد شبستان دار، مسجد غدیر بلوار معلم مشهد یزد بوده و دارنده نصیب‌های سرپوشیده، قبله، ایوان مرکزی و تراس جلوی آن میباشد.
مسجد فهرج یزد جزء او‌لین مساجد قرنها اول هجری میباشد. یک کدام از خصوصیت جذاب این مسجد غدیر فلاحی مشهد نقش درب‌های ساسانی بوده یعنی درب‌هایی که‌این مسجد داراست وابسته به عصر ساسانی میباشد که با گچ‌بری خوشگل بر رو دیوار شرقی نقش بسته و احتمالاً معمار مسجد می‌مراد یادگاری از درب‌های زیبای قدیمی برای آیندگان بر مکان بگذارد.
بعدها گران قدر آجرهای خشتی در مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد فهرج نماد‌دهنده تداوم یادگرفتن معارف و تکنیک‌های تزئین معماری ساسانی در اوایل قرنها اسلامی بوده و به کارگیری از خشت آجر با بعدها تبارک درین مسجد امری معمولی میباشد. می‌قدرت ذکر کرد آغاز مسجد سازی از یزد شکل گرفت.
دو‌مین مسجد شبستانی، تاریخانه دامغان میباشد. این مسجد بابا غدیر مشهد تا قبل از اینً یک جای علمی برای ایرانیان بود که اتفاقات و رویدادهای اصلی را نوشته و درون آن می‌گذاشتند که ابعاد به مسجد تبدیل شد. این جای به صورت مستطیل صورت بوده و دارنده ایوان مرکزی میباشد یعنی دورتادور این مستطیل مسجد بوده و تراس مرکزی در میانه آن قراردارد. بیشتر مساجد قدیم را ایوان مرکزی می‌ساختند.
مسجد تاریخانه دامغان دارنده یکسری نصیب میباشد، به عنوان مثالً یک بخش شبستان که در جهت قبله و رواق بود و نصیب دیگر را به کتابخانه تخصیص می‌دادند. یک قسمت هم برای خدمت‌های بهداشتی و دورتادور را رواق‌های با طاق‌هایی به مدل رومی می‌ساختند. طاق‌های رومی شرایط نیم‌دایره دارا‌هستند. آجرکاری در ردیف‌های مسجد تاریخانه، به‌شکل ستون‌های افقی و ستون‌های عمودی که مرتبط با زمان اشکانی و ساسانی بوده، دیده میشود. آجرهای به کار گیری‌گردیده درین مسجد به صورت مربع میباشد.
این سازه وابسته به عصر سپس ساسانیان بوده که برخی‌ها معتقدند این مسجد روی بنای ساسانیان ساخته‌گردیده است. کنار تاریخانه دامغان یک مناره تعالی ساختند که مرتبط با عصر سلجوقی میباشد. پیش از ایجاد کرد گلدسته‌ها مناره‌ها بودند که آنها‌را کنار جاده‌ها و مسیرهای رفت‌وآمد می‌ساختند که معلوم میکرد داریم به یک شهر مجاورت می‌شویم. پس مناره‌ها نقش گرایش راهنما را داشتند.
سو‌مین مسجد شبستانی در سابق‌ترین شهر کشور ایران
نائین یزد جزء دیرین‌ترین شهرهای کشور‌ایران میباشد. مسجد جامع نائین سو‌مین مسجد شبستان دار در کشور‌ایران بوده که مرتبط با قرن چهارم هجری میباشد. این مسجد حالات عمودی و رایج سابق کشور‌ایران را به حافظه می آورد و فراوانی گچ‌بری در آن از خصوصیت‌های این مسجد در تداوم بناهای زمان‌ی ساسانی میباشد.
تاریخچه مسجد جامع اصفهان چهار‌مین مسجد شبستان دار چهار تراس
ملک پاد شاه نخستین (با حکمرانی ۱۰۷۲-۱۰۹۲) طرح چهار ایوانی را در مسجد جامع اصفهان تشکیل داد. نظام الملک در سال ۱۰۸۶ گنبد را به بهره برداری رساند. نظام الملک و تاج الملک، دو فرمانروای اصفهان، با کوشش برای ساخت شایسته ترین گنبد فراتر از حیاط‌ها، برای ارثیه جنگیدند. گنبدهای آن ها در مقابل یکدیگر قرار گرفت.
مسجد جامع اصفهان به‌این برهان ساخته‌گردیده که به‌دوراز اینکه یک بنای مقدس جزیره ای باشد، تحرک همگانی و شغل تجاری را تسهیل می‌نماید، به این ترتیب تلاش مهم خویش را به‌تیتر یک جای تنها برای نماز بالاتر میبرد. بنای مهم این مسجد در مرتبه اولیه از قرن یازدهم میلادی میباشد که ترکان سلجوقی، اصفهان را به‌تیتر پایتخت خویش تأسیس کردند.
ریشه‌های این مسجد در قرن ۸ میلادی مخفی میباشد، البته در قرن یازدهم در طول سلطنت سلجوقی سوخته و مجدد ساخته شد و بارها موردبازسازی قرار گرفت. درنتیجه، این مسجد دارنده اتاق‌های ساخته‌گردیده در مدل‌های متفاوت معماری میباشد، به این ترتیب فعلا این مسجد تاریخ فشرده معماری جمهوری اسلامی ایران را علامت میدهد.
چهارمی مسجد شبستان دار و یک کدام از مثال‌های پر رنگ معماری عالم، مسجد جامع اصفهان بوده که مرتبط با قرنها اول میباشد. اسم های دیگر مسجد جامع اصفهان، مسجد عتیق و آدینه بوده که‌این مسجد آغاز شبستان دار و آنگاه تبدیل به حیاط دار شد. حیاط شمالی آن صفه درویش، تراس جنوبی صفه صاحب و مالک، تراس شرقی صفه فراگیر و تراس غربی به صفه معلم مشهور میباشد.
مهم ترین و زیباترین تزئینات مسجد جامع اصفهان
یک کدام از مهم ترین تزئینات روزگار سلجوقیان آجرکاری میباشد. آجرکاری، تهیه و تنظیم نقوش و طرح‌های متفاوت تزئینات زمان سلجوقی میتواند به‌تیتر مهمترین خصوصیت‌ها و مثال‌های معماری سرزمین در حیث گرفته خواهد شد. در حین این عصر، هنر آجرچینی تا سطح بالاتری توسعه کرد، به‌طوری‌که در قرن‌های آتی، فوت و فن سنگ‌تراشی از زمان سلجوقی تبعیت شد. با یقین، عظمت و شکوه آجرکاری زمانه سلجوقیان دریکی از گرانقدر‌ترین و زیباترین بنای دنیا یعنی مسجد جامع اصفهان مشاهده می شود.
نصیب‌های اصلی این مسجد مشمول؛ تزئینات آجری قشنگ و گنبد تاج الملک (گنبد خاکی) میباشد. درین گنبد، تکنیک‌های متفاوت از آجرکاری مانند؛ ستون، خوابیده، آجرهای جلو رانده، آجرکاری معرق روی کتیبه‌ها و همینطور تزئینات گچ دکوری چشم میشود. یکی از دیگر از طریق‌های آجرکاری درین عصر فخر و مدین میباشد. این طریق کانال‌ای مشبک در ساختمان‌ها منجر مجهز کردن آنان به نور و روشنایی طبیعی می شود. مثال‌هایی از فخر و مدین در مسجد جامع اصفهان نیز یک کدام از دیگر از کامل و آجرکاری میباشد.
[ دوشنبه 12 تير 1402 ] 10:58 ] [ محمد صادقی ]
[ ]