فضاهای تشکیل دهنده مسجد در ایران
قاعده وطرح زیرین مسجد در مسجد غدیر بلوار معلم مشهد جمهوری اسلامی ایران، صورت چهار گوش دارا هستند که متضمن تصور استحکام، استقرارو ایستایی بوده و نمودگار زمین میباشد، که در صدر به صورت مدور گنبد منتهی میگردد که دایره بوده و نشان عرش و قداست عوالم متعال میباشد.
این ساختار چهار گوش ودایره در مسجد اهل ایران، و نهایتاً ترفیع و سوق نگاه به نقطه پایان گنبد، مبین گران قدر تامل و تغییر تحول نظام ومرتبه میباشد، یعنی گذار از زمین به اسمان و از نقض به کمال و از متناهی به لایتناهی، مناسبات متقابل فی مابین روحانیت دانا فوقانی، که انسان مشتاق آن میباشد و زمین جسمانی که و در آن سکنی داراست، اینگونه ذکر می گردد.
در آیگاه مسجد اهل مسجد غدیر فلاحی مشهد ایران از خارج تا داخل میانسرای آن دارنده یک جایگاه بندی فضایی یا این که سلسله مراتب میباشد.
در آغاز یک فضای گشوده به اسم “واشـدگاه” یا این که “پیشگاه” مسجد میباشد که به پیشخان می پیوندند.
“پیشخان”، فضای پهناور جلوی سردر مسجد اهل ایران میباشد.
آنگاه”درگاه” مسجد یا این که به عبارتی فضای پایین سردر میباشد که با یک”کنه”سرپوشیده میگردد.
از درگاه که بگذریم به “هشت” یا این که “هشتی” و بعد از آن به “دالان” می رسیم و این دالان مارا به “میانسرای” مسجد میرساند. در اکثری از مسجدها نمی قدرت یک راست از هشتی به میانسرا رسید و بایستی از دو ” دالان ” در دو سوی آن سپری شد. به این سیرتکامل به فضای داخل مسجد احترام نهاده می گردد.
در صورتیکه وضوخانه مساجد کشورایران در پیشگاه آن نباشد، در کنار دالان که هشتی را به میانسرا میرساند، مکان میگیرد.
اینک به میانسرا میرویم. در چهار نمای آن تراس هایی بین هر پهلو میبینیم که مطرح ترین آنها، ایوانی میباشد که در راستای محراب میباشد و به “مقصـوره” شیوه دارااست. این تراس “پیشان” اسم داراست. گاه این تراس به عبارتی مقصوره مسجد میشود.
در بیشتر جاها، مقصوره دارنده یک گنبدخانه در پشت شبستان میباشد.
در کنار و در دو سوی گنبدخانه ها، گاه شبستان مسجد بابا غدیر مشهد ردیف دار بوده که به آن “چهل ردیف” میگویند و یا این که “تنبی” بوده میباشد.
تنبی تالارهای کشیده و بی ردیف بوده که دیوارهای بلندی داشته گاه در کنار گنبدخانه، مکان ویژه ای به اسم “کناره” برای عده ای که همسایه و کناره نشین مسجد می شدند، ساخته می گردیدهاست.
کناره، محرابی ویژه خـودش داشته و مکان کوچکی بوده که با یک “دارآفرین” یا این که “نرده” از شبستان غیروابسته گردیدهاست.
در مساجد جمهوری اسلامی ایران خلال محراب مهم، یک سری محراب در قسمت های دیگر آن و حتی روی ردیف ها با گچ یا این که سنگ اصلی ترین تراس مسجد به شبستان رو به قبله رویه مییابد.
بهاین سیرتکامل راستای محراب و قبله از نمای میانسرای مسجد تماما پرنور میباشد.
در بعضا مساجد کشورایران که مسجد بابا قدرت مشهد شبستانی میباشد و گنبد ندارد، محراب در شیستان چهلستونی مکان میگیرد.
[ سه شنبه 12 دی 1402 ] 9:48 ] [ محمد صادقی ]
[ ]