صحن های حرم مطهر امام رضا (ع)
تعداد صحن های مقبره امام رضا (ع) ۹ عدد شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد میباشند و به اسم‌های صحن انقلاب اسلامی (صحن کهنه یا این که صحن عتیق)، صحن آزادی (صحن تازه)، صحن جمهوری اسلامی، صحن قدس، صحن جامع رضوی، غدیر، کوثر، صحن هدایت و صحن بعثت خوانده میشوند.
بد وجود ندارد تفاوت فی مابین «بست» و «صحن» را نیز بدانید. صحن‌ها، به عبارتی ایوان‌های گسترده مقبره میباشند. ولی بست به بخشی از مقبره مطهر گفته می شود که در قبلی مرزی بود که اشخاص فرنگی و غیرمسلمان حق گذشتن از آن را نداشتند. دراین بست‌ها بود که از بزرگان استقبال می‌کردند و نیز همین جا بود که عموم برای تظلم‌خواهی یا این که در تامین ماندن از ظلمی، «بست» می‌نشستند. «بست‌نشینی» از بعدازظهر صفویان در کشور‌ایران مرسوم شد و در روزگار شاهان قاجار به نقطع ی عطف خویش رسید و در طی پهلوی به اتفاق‌ی گوهرشاد انجامید. اکنون دیگر کسی برای بست نشستن به بقعه نمی‌آید، البته اسم این ترسیم همچنان روی نصیب‌هایی از بقاع باقیمانده میباشد.
صحن انقلاب
صحن انقلاب یا این که صحن عتیق، همان گونه که از اسم آن برمی‌آید سابق‌ترین صحن مقبره مطهر میباشد و با ۶۷۴۰ متر مربع در ضلع شمالی آن جای‌دارد. این صحن تاریخی و باشکوه به‌یک‌باره ساخته نشد. بلکه نیمی از آن در روزگار تیموریان ساخته شد و نصفه‌ی دیگر در تقارن بدون نقص با آن در زمانه صفویان بسط یافت. به عبارت بدون نقص‌خیس، وزیر فرمان روا حسین بایقرا از سلسله‌ی تیموریان فرمان ایجاد رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد کرد صحن، حیاط جنوبی به اسم تراس طلا و جواهرات (تراس نادری) و یک‌سری سازه در ضلع غربی آن را بخشید و ۱۵۰ سال بعداز آن، فرمان روا عباس صفوی حیاط‌های شمالی و نصیب شرقی آن را به‌شکل تماما قرینه با قسمت‌های گذشته بسط اعطا کرد.
دو تراس ساعت و نقاره منزل در تقارن بدون نقص با یکدیگر درست شده‌اند. دو مناره‌ی بقعه مطهر رضوی بر فراز حیاط طلا جواهرات و تراس عباسی درست شده‌اند. امیر علی‌شیر نوایی، وزیر دانشمند تیموریان که تشکیل داد این صحن با تلاش او استارت شد، در کنار حیاط شمالی خفته میباشد. تراس‌های صحن عتیق به گستردن ذیل میباشند:
حیاط طلای نادری در جنوب
سابق‌ترین تراس صحن انقلاب میباشد که زیرا نادرشاه افشار آن را طلاکاری کرده به اسم نادری به شهرت رسیده است. معماری زیبای این حیاط بر شکوه آن می افزاید.
حیاط عباسی در شمال
به خیال و خاطر متصل بودن به بست طبرسی، باب طبرسی نامیده میگردد و از نظر هنر کاشی‌کاری و کتیبه‌کاری، شاهکاری بی‌همتا میباشد. صلوات بر نبی اکرم و امامان معصوم (علیهم السلام) و سوره‌ی آدینه را روی قسمت‌هایی از تراس می‌قدرت روئت کرد.
در قسمتی هم در ارتباط انگیزه اسم‌گذاری این صحن به اسم صحن انقلاب، اینگونه مندرج میباشد:
به ترسیم حق‌شناسی از مبارزات حق‌طلبانه‌ی آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد ملت مسلمان کشور‌ایران به رهبری حضرت آیت‌الله امام خمینی متع الله المسلمین ببقائه و یادبود شهدا و مصدومین دراین مکان شریف، اینجا به صحن انقلاب اسم‌گذاری شد. رجب المرجب ۱۳۹۹.
حیاط ساعت در غرب
حیاط غربی به بست روضه خوان طوسی شیوه داراست و باب طوس نامیده میگردد. در اتفاق‌ی حمله‌ی روس‌ها به بقعه مطهر رضوی در سال ۱۱۳۰ هجری قمری، حیاط ساعت مبتلا زخم شد. اثرها گلوله‌ها هنوز روی این حیاط وجود داراست. دو کتیبه به خط ثلث دربردارنده آیاتی از قرآن کریم و مهربان در صدر و لبه‌ی آن عرض‌اندام می‌نماید. تحت یکی‌از ترنج‌ها با خطی خوش درج شده میباشد:
ای دل غلام سلطان دنیا باش و خنده رو باش
پیوسته در تامین لطف‌الله باش
قبر امام هشتم و پاد شاه آئین، رضا
از جان ببوس و بر درین ضریح باش
حیاط نقاره منزل در شرق
تراس شرقی که به بست روضه خوان حر عاملی رویکرد داراست، باب حر عاملی نامیده می گردد. این بنای باشکوه به‌جامانده از روزگار عباسی در تقارن بی نقص با تراس غربی تشکیل‌شده و سوره‌‌های فروغ و مزمل با خطی خوش روی آن نگاشته گردیده‌است.
بقیه قسمت‌های صحن انقلاب به‌این تفصیل می باشند:
پنجره فولاد بقاع مطهر امام رضا (ع)
در حین ایجاد کرد صحن در زمان تیموریان، پنجره‌ای در سمت چپ تراس نادری محلی مشرف به بارگاه مطهر نصب شد تا افرادی که قابلیت ورود به بقاع، بتوانند در مسافت‌ای معدود با بارگاه زیارتنامه بخوانند. این پنجره فعلا پنجره فولاد نامیده می گردد. بعداز انقلاب، به‌خیال فرسودگی مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد آن، پنجره‌ی جدیدی در محل نصب شد که برخلاف نامی که به آن مشهور میباشد، از آلیاژ برنج ساخته و با طلا جواهرات آبکاری شد‌ه‌است. پنجره‌ی دیرین نیز به موزه منتقل شد.
[ شنبه 18 آذر 1402 ] 16:18 ] [ محمد صادقی ]
[ ]